برخی اظهارنظرها و ادعاهایی درباره دستاوردهای عضویت ایران در بریکس شنیده می‌شود که جز «بزرگنمایی» و «دستاوردسازی‌های کذب» هیچ نام دیگری برای آنها نمی‌توان در نظر گرفت. البته در ایران به یک چنین نگاه‌ها، ادعاها و تبلیغاتی عادت داریم؛ در تمام دولت‌ها هم یک چنین برخوردهایی سابقه دارد، هرچند در این دولت، نگاه‌های اینچنینی بیشتر است.
دوستان دولتی طوری برخورد می‌کنند که انگار یک سفر به آفریقای جنوبی می‌تواند ناگهان تحول بزرگی در اقتصاد یا سیاست خارجی ایران به وجود آورد. در حالی که در واقع این گونه نیست. هرچند سفرها می‌توانند زمینه‌ساز تحولات مثبتی باشند، اما به شرط‌ها و شروط‌ها! ده‌ها فاکتور تاثیرگذار دیگر نیاز است که باید مکمل این سفرها بشوند. نکته دیگر در مورد بریکس که باید به آن توجه شود، آن است که بریکس فقط مجموعه‌ای شکل گرفته از برخی کشورهاست و نه چیز دیگر. حتی یک قرارداد هم پیرامون بریکس امضا نشده است. تنها ۵ قدرت اقتصادی در کنار هم قرار گرفته‌اند تا بین قدرت‌های اقتصادی نوظهور هماهنگی ایجاد کنند. اساس شکل‌گیری این گروه هم رقابت با گروه ۷ است. البته این ۵ کشور بریکس فاصله زیادی با کشورهای گروه ۷ دارند. کشورهایی مانند چین، هند و برزیل در کنار روسیه و آفریقای جنوبی تقریبا یک سوم جمعیت جهان را شکل می‌دهند.
از سوی دیگر، روسیه با ۱۰ میلیون کیلومتر مربع وسعت، همچنین چین و هند و برزیل از نظر وسعت گستره بسیار وسیعی را شکل داده و یک چهارم کل کره زمین را تشکیل می‌دهند. اما جغرافیا و جمعیت هرچند واجد اهمیت هستند، اما به تنهایی ملاک ایجاد هژمونی نیستند. قدرت تولید اقتصادی گروه ۷ بسیار بالاست. در این میان چین به عنوان دومین قدرت اقتصادی جهان و هند به عنوان چهارمین یا پنجمین قدرت اقتصادی جهان به عنوان اعضای بریکس امیدوارند با عضوگیری‌های اعضای جدید به تدریج (روی این روند تدریجی تاکید دارم) جایگاه خود را در صحنه بین‌المللی حفظ کرده و ارتقا بدهند. بنابراین عضویت ایران در بریکس، بدون شک موفقیت محسوب می‌شود.
چرا که کشورها با عضویت در بلوک‌های اقتصادی، ظرفیت‌های اثرگذاری خود را در عرصه‌های جهانی بالا می‌برند. اما باید توجه داشت، این روند بالقوه است و برای بالفعل کردن آن باید سایر مولفه‌های اقتصادی هم در نظر گرفته شوند. به عبارت روشن‌تر، ایران هرچند با تک‌تک این کشورها مانند چین، برزیل، روسیه و… روابطی دارد، اما صرف داشتن روابط مشکلات را حل نمی‌کند. ایران با روسیه تا ۲ سال قبل، ۲ میلیارد دلار مراودات اقتصادی داشته که اخیرا به ۴ میلیارد دلار رسیده است.
روابط اقتصادی ایران با برزیل، هند و… از این هم کمتر است. زمانی که ایران بتواند مشکل تحریم‌های اقتصادی را حل و فصل کند در آن صورت می‌توان امیدوار شد که در گروهی مانند بریکس، می‌تواند دستاوردهای بهتری کسب کند. اینکه دولت سیزدهم این روزها تبلیغ می‌کند که عضویت در بریکس مساوی با تحولات عظیم اقتصادی است، یک دروغ بزرگ است. اینکه می‌گویم دروغ بزرگ، نمی‌خواهم عضویت ایران در بریکس را تنزل بدهم؛ اما این روند اشتباه در ایران به صورت مستمر در حال تکرار است و برخی موضوعات بیهوده بزرگ جلوه داده می‌شوند تا مردم تصور کنند که همه مشکلات اقتصادی در افق پیش رو حل شده یا کاهش پیدا می‌کنند. در حالی که در بحث عضویت ایران در شانگهای که یک سازمان امنیتی – نظامی و کمتر اقتصادی بود، تحول خاصی در وضعت اقتصادی و راهبردی کشور شکل نگرفت. در خردادماه عضویت ایران در شانگهای کامل شد اما به صرف عضویت در یک گروه نمی‌توان دستاوردهای وسیعی از عضویت کسب کرد.
اما این عضویت‌ها، ظرفیت‌های بالقوه‌ای را به وجود می‌آورند که در کنار سایر کشورها همافزایی ایجاد شده و از طریق همکاری‌ها سطح اقتصادها ارتقا پیدا کند. بد نیست در این خصوص مثالی بزنم تا مخاطبان متوجه شوند عضویت ایران چه شرایطی را ایجاد می‌کند. کشور روسیه، بنیانگذار یا پیشنهاد دهنده تشکیل بریکس بوده است؛ روسیه امروز با شدیدترین تحریم‌های بین‌المللی روبه‌رو است و بیش از ۲ هزار موضوع مختلف تحریمی دارد. در حال حاضر گروه بریکس برای عضو بنیانگذار خود چه کرده است؟ هیچ… عملا کاری از دست بریکس برای روسیه بر نمی‌آید، چرا که کشورهایی چون چین، برزیل، آفریقای جنوبی و هند با غرب همکاری‌های گسترده‌ای دارند و نمی‌خواهند همکاری های‌شان با امریکا به خاطر روسیه دچار خدشه شود. بنابراین ضمن همکاری‌های محدود با روسیه، همکاری‌های وسیع خود با امریکا و اروپا را دنبال می‌کنند. وقتی بریکس برای روسیه نمی‌تواند کاری انجام بدهد و حتی روابط با روسیه را به دلیل تحریم‌های امریکا محدود می‌کند، تکلیف ایران که تازه قرار است از ژانویه آینده عضو بریکس شود، معلوم است. دولت نباید به مردم وعده داده و بگوید بریکس سرپلی برای دور زدن تحریم‌هاست! بریکس موجب می‌شود که ایران با غرب در مورد تحریم‌ها مقابله کند و… اگر یک چنین روابطی ممکن بود، روسیه قبل از ایران از آن بهره می‌برد.
بنابراین باید توجه داشته باشیم که اگر قرار است، ایران در گروه بریکس رشد کند و موفقیت کسب کند، باید به سمت لغو تحریم‌ها و احیای برجام حرکت کند. ایران باید مشکلات خود با fatf را حل کند. مهم‌تر از همه باید اصلاحات لازم در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و ارتباطی در سطح داخل صورت بپذیرد تا پالس ثبات از کشور ارسال شود. در صورت انجام این اصلاحات ایران می‌تواند انتظار داشته باشد تا در کنار سایر قدرت‌های اقتصادی جهان، وضعیت اقتصادی خود را سر و سامان بدهد.
منتشر شده در روزنامه تعادل
۳۱۱۳۱۱