پاسارگاد نامی که با شکوه امپراتوری هخامنشی و یاد کوروش بزرگ گره خورده است. این مجموعه باستانی بی نظیر در استان فارس شاهدی زنده بر آغاز تمدنی است که بخش وسیعی از جهان باستان را تحت نفوذ خود درآورد. گشت و گذار در این دشت وسیع و تماشای بقایای کاخ ها آرامگاه ها و سازه های آیینی آن شما را به سفری در دل تاریخ می برد و با اندیشه های بنیان گذار بزرگ این سلسله آشنا می سازد. درک معماری هنر و فرهنگ حاکم بر پاسارگاد کلیدی برای فهم ریشه های هویت ایرانی و دستاوردهای نخستین شاهنشاهی بزرگ جهان است. این محوطه نه تنها یک سایت باستان شناسی بلکه نمادی از عدالت همزیستی و احترام به فرهنگ های گوناگون است که کوروش در پی آن بود.
مجموعه تاریخی پاسارگاد
مجموعه تاریخی پاسارگاد که در دشتی به همین نام در استان فارس واقع شده یادگاری ارزشمند از دوران هخامنشیان است. این سایت باستانی که وسعتی در حدود ۱۶۰ هکتار دارد شامل بقایای سازه ها و بناهایی است که به دستور کوروش بزرگ بنیان گذار این سلسله ساخته شده اند. در این مجموعه می توان آثار متنوعی از جمله آرامگاه کوروش بزرگ کاخ های مختلف باغ شاهی محوطه مقدس تل تخت و دیگر بناهای مرتبط را مشاهده کرد. پاسارگاد به عنوان نخستین پایتخت امپراتوری هخامنشی نقش محوری در شکل گیری معماری و هنر این دوره ایفا کرده و نشان دهنده آغاز یک دوره جدید در تاریخ و تمدن ایران باستان است. اهمیت این مجموعه به حدی است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و به عنوان یکی از مهم ترین سایت های تاریخی ایران شناخته می شود.
موقعیت جغرافیایی
مجموعه پاسارگاد در شمال استان فارس و در شهرستان پاسارگاد قرار دارد. این دشت باستانی در فاصله حدود ۱۳۰ کیلومتری شمال شیراز واقع شده است. دشت پاسارگاد در ارتفاعی حدود ۱۸۵۰ متر از سطح دریا و در میان رشته کوه های زاگرس جای گرفته است. موقعیت جغرافیایی این منطقه اقلیمی نیمه خشک با تابستان های معتدل و زمستان های نسبتاً سرد را برای آن رقم زده است. رودخانه پلوار که از نزدیکی این دشت می گذرد نقش مهمی در تأمین آب مورد نیاز برای باغ ها و فضای سبز مجموعه در دوران باستان داشته است. این موقعیت استراتژیک در نزدیکی مسیرهای مهم ارتباطی باستانی انتخاب پاسارگاد را به عنوان پایتخت توسط کوروش بزرگ توجیه می کند.
مسیر دسترسی
برای دسترسی به مجموعه تاریخی پاسارگاد اصلی ترین مسیر از شهر شیراز آغاز می شود. فاصله حدود ۱۳۰ کیلومتری شیراز تا پاسارگاد را می توان از طریق جاده شیراز به سمت شمال و شهرهای مرودشت و سعادت شهر طی کرد. این مسیر بخشی از جاده اصلی ارتباطی شمال به جنوب استان فارس است. پس از رسیدن به سعادت شهر با دنبال کردن تابلوهای راهنما مسیر پاسارگاد مشخص می شود. مجموعه باستانی در نزدیکی جاده اصلی قرار دارد و دسترسی به آن با خودرو شخصی یا وسایل حمل و نقل عمومی (مانند تاکسی یا اتوبوس های بین شهری که در سعادت شهر توقف دارند و نیاز به هماهنگی برای رسیدن به سایت دارند) امکان پذیر است. دسترسی از شهرهای شمالی استان فارس نیز از طریق جاده های ارتباطی ممکن است.
تاریخچه و بنیان گذار
تاریخچه پاسارگاد به اواسط سده ششم پیش از میلاد بازمی گردد زمانی که کوروش بزرگ پس از پیروزی بر ایشتوویگو پادشاه ماد و پایه گذاری شاهنشاهی هخامنشی این منطقه را برای احداث پایتخت جدید خود برگزید. بر اساس شواهد تاریخی و کتیبه های به دست آمده ساخت و ساز در پاسارگاد عمدتاً در زمان حیات کوروش و به دستور او انجام شده است. انتخاب این محل به دلیل موقعیت استراتژیک و احتمالاً یادبود پیروزی های اولیه کوروش صورت گرفت. پس از کوروش با انتقال پایتخت به شوش و سپس تخت جمشید در دوران داریوش بزرگ پاسارگاد نقش پایتخت تشریفاتی و آیینی خود را حفظ کرد. مجموعه تا زمان حمله اسکندر مقدونی در سال ۳۳۰ پیش از میلاد مورد استفاده قرار داشت و پس از آن اگرچه بخش هایی از آن تخریب شد اما آرامگاه کوروش همچنان مورد احترام باقی ماند. در دوره های بعدی از جمله دوره اسلامی از مصالح بناهای پاسارگاد برای ساخت و سازهای جدید استفاده شد و آرامگاه کوروش به نام «مشهد مادر سلیمان» شهرت یافت تا اینکه در سده نوزدهم هویت واقعی آن دوباره کشف شد.
ویژ گی های معماری
معماری پاسارگاد نمایانگر آغاز سبک معماری هخامنشی است و تأثیرپذیری از تمدن ها و فرهنگ های مختلف قلمرو وسیع هخامنشی را به خوبی نشان می دهد. در ساخت بناها از مصالح گوناگونی چون سنگ های مرمرین سفید و سیاه آجر خشت و چوب استفاده شده است. سنگ های سفید مرمرین از کوه سیوند و سنگ های سیاه از مناطق اطراف آورده می شدند. تکنیک های پیشرفته سنگ تراشی از جمله استفاده از بست های فلزی دم چلچله ای برای اتصال بلوک های سنگی از ویژگی های بارز معماری پاسارگاد است. این تکنیک ها و همچنین سبک ستون ها و سرستون ها نشان دهنده تأثیر هنر و معماری لیدی ایونی و مصری در این مجموعه است. با این حال ترکیب این عناصر با ایده های ایرانی سبکی منحصر به فرد را خلق کرده که بعدها در تخت جمشید به اوج خود رسید. استفاده از باغ های وسیع و آب نماهای سنگی نیز بخشی جدایی ناپذیر از طراحی کلی مجموعه پاسارگاد بوده است.
جاهای دیدنی پاسارگاد
مجموعه پاسارگاد شامل چندین اثر باستانی اصلی و فرعی است که هر یک بخشی از پایتخت باستانی کوروش بزرگ را تشکیل می دهند. این آثار شامل آرامگاه کوروش بزرگ تل تخت (یا تخت سلیمان) کاخ های مختلف (کاخ دروازه کاخ بارعام کاخ اختصاصی) مجموعه باغ شاهی با آب نماهای سنگی محوطه مقدس با آتشدان ها سنگ نگاره انسان بالدار برج سنگی (معروف به زندان سلیمان) و بقایای کاروانسرای مظفری است. هر یک از این بخش ها داستانی از تاریخ فرهنگ معماری و اندیشه های حاکم بر دوران هخامنشی را روایت می کنند. بازدید از این محوطه فرصتی برای درک وسعت و عظمت نخستین امپراتوری ایرانی و آشنایی با شخصیت بنیان گذار آن کوروش بزرگ فراهم می آورد.
آرامگاه کوروش
آرامگاه کوروش بزرگ شاخص ترین بنای مجموعه پاسارگاد و نمادی از این سایت باستانی است. این بنا که از سنگ آهکی سفید ساخته شده بر روی سکویی شش پله ای قرار گرفته و اتاقکی با سقف شیب دار در بالای آن تعبیه شده است. ارتفاع کلی بنا حدود ۱۱ متر است. ساختار ساده و در عین حال باشکوه آرامگاه نمایانگر سلیقه و دیدگاه کوروش بزرگ است. سنگ های بزرگ به کار رفته در بنا با دقت و بدون استفاده از ملات تنها با بست های فلزی به هم متصل شده اند. این بنا در گذشته در میان باغ های سلطنتی قرار داشته و از دوردست نمایان بوده است. آرامگاه کوروش نه تنها به عنوان یک بنای تدفینی بلکه به عنوان یک مکان مقدس و مورد احترام در دوران هخامنشی و پس از آن شناخته می شده است.
تل تخت یا مادرسلیمان
تل تخت یا تخت سلیمان سازه ای عظیم و پله ای شکل است که بر روی تپه ای در شمال مجموعه پاسارگاد قرار دارد. این سکوی بزرگ سنگی بخشی از طرح اولیه کوروش برای ساخت یک بنای تشریفاتی بوده که پس از مرگ او در دوران داریوش با ساختارهای خشتی تکمیل شد و به عنوان یک دژ و احتمالاً خزانه سلطنتی مورد استفاده قرار گرفت. ابعاد این سکو حدود ۹۸ در ۷۹ متر و ارتفاع آن حدود ۱۵ متر است. بقایای پلکان های سنگی و دیوارهای خشتی بر روی این تپه قابل مشاهده است. تل تخت به دلیل موقعیت مرتفع خود چشم اندازی وسیع بر دشت پاسارگاد و مجموعه کاخ ها دارد و از اهمیت استراتژیک و دفاعی نیز برخوردار بوده است.
کاخ های پاسارگاد شیراز
مجموعه کاخ های پاسارگاد در مرکز دشت و در میان باغ شاهی قرار داشته اند. این مجموعه شامل کاخ دروازه کاخ بارعام (پذیرایی) کاخ اختصاصی و دو کوشک است. کاخ دروازه ورودی اصلی به مجموعه بوده و نقش برجسته انسان بالدار در آن قرار داشته است. کاخ بارعام تالاری بزرگ با ستون های متعدد برای برگزاری مراسم رسمی و پذیرایی از میهمانان بوده است. کاخ اختصاصی نیز محل اقامت کوروش بزرگ و خانواده اش بوده است. معماری این کاخ ها ترکیبی از عناصر معماری ایرانی و تأثیرات هنری از سرزمین های تحت قلمرو هخامنشی را نشان می دهد. ستون های بلند درگاه های مزین به نقش برجسته ها و استفاده از سنگ های رنگی از ویژگی های معماری این کاخ ها است.
مجموعه باغ شاهی
باغ شاهی پاسارگاد که به پردیس کوروش نیز معروف است یکی از قدیمی ترین نمونه های باغ سازی ایرانی در جهان به شمار می رود. این باغ وسیع که کاخ ها در میان آن قرار داشته اند الگوی اولیه برای طراحی باغ های پردیس در ایران و سایر نقاط جهان بوده است. باغ دارای سیستم پیشرفته آبیاری از طریق آب نماهای سنگی است که آب رودخانه پلوار را به داخل باغ هدایت می کرده اند. این جوی های سنگی و حوضچه های مرتبط با آن ها علاوه بر آبیاری جنبه تزئینی نیز داشته اند و زیبایی خاصی به فضای باغ می بخشیده اند. وجود این باغ در کنار بناهای سنگی نشان دهنده اهمیت طبیعت و فضای سبز در اندیشه و معماری هخامنشیان است.
محوطه مقدس
محوطه مقدس پاسارگاد در شمال غربی مجموعه اصلی قرار دارد و شامل دو سکوی سنگی سفیدرنگ و یک تپه پله ای شکل خشتی و سنگی است. سکوهای سنگی به عنوان آتشدان برای برگزاری مراسم آیینی و مذهبی مورد استفاده قرار می گرفته اند. این آتشدان ها با دقت از سنگ های سفید تراشیده شده اند و درون آن ها برای کاهش وزن خالی شده است. تپه پله ای نیز که در نزدیکی آتشدان ها قرار دارد احتمالاً برای برگزاری مراسم قربانی یا دیگر تشریفات مذهبی استفاده می شده است. این محوطه نشان دهنده جنبه های مذهبی و آیینی پایتخت کوروش بزرگ و ارتباط آن با باورهای ایرانیان باستان است.
سنگ نگاره انسان بالدار
سنگ نگاره انسان بالدار یکی از مشهورترین و سالم ترین نقش برجسته های برجای مانده در پاسارگاد است که در کاخ دروازه قرار داشته است. این نقش مردی را با ریش انبوه ردای بلند تاجی بر سر و چهار بال نشان می دهد که به سمت مرکز کاخ ایستاده است. عناصر تشکیل دهنده این نقش از جمله تاج با شاخ قوچ و مارهای کبرا لباس بلند و بال ها نشان دهنده ترکیبی از هنرها و فرهنگ های مختلف (مصری ایلامی آشوری) است. این ترکیب هنری می تواند نمادی از گستردگی امپراتوری هخامنشی و همزیستی مسالمت آمیز فرهنگ های گوناگون تحت فرمانروایی کوروش بزرگ باشد. کتیبه سه زبانه ای که در گذشته بالای این نقش قرار داشته و هویت کوروش را تأیید می کرده اهمیت این سنگ نگاره را دوچندان می کند.
کاروانسرای مظفری
کاروانسرای مظفری بنایی است که در دوره آل مظفر (سده هشتم هجری شمسی) و به دستور شاه شجاع مظفری در نزدیکی آرامگاه کوروش ساخته شده است. این کاروانسرا از سنگ های سفید ربوده شده از کاخ های پاسارگاد بنا شده و شامل حیاطی نامنظم ایوان و اتاق هایی در پشت آن است. وجود این بنا در محوطه پاسارگاد نشان دهنده استفاده از این منطقه در دوره های پس از هخامنشی و اهمیت آن به عنوان یک مسیر ارتباطی بوده است. اگرچه این بنا به دوران هخامنشی تعلق ندارد اما بخشی از تاریخ متأخر محوطه پاسارگاد محسوب می شود و نحوه استفاده از مصالح بناهای باستانی در دوره های بعدی را نشان می دهد.
برج سنگی
برج سنگی معروف به زندان سلیمان بنایی مکعبی شکل است که در شمال غربی مجموعه کاخ ها قرار دارد. این برج از سنگ های سفید ساخته شده و ارتفاع آن حدود ۱۴ متر است. این بنا شباهت زیادی به کعبه زرتشت در نقش رستم دارد اما قدیمی تر و مستحکم تر به نظر می رسد. کاربری اصلی این برج هنوز مورد بحث باستان شناسان است؛ برخی آن را آرامگاه کمبوجیه یا کاساندان (همسر کوروش) برخی خزانه سلطنتی یا مذهبی و برخی دیگر معبد یا محل نگهداری اوستای مقدس می دانند. دیوارهای بلند پنجره های کور و ساختار دقیق سنگی از ویژگی های این بنای اسرارآمیز است که اطلاعات ارزشمندی درباره معماری و باورهای دوران هخامنشی ارائه می دهد.
تنگ بلاغی
تنگ بلاغی دره ای زیبا و سرسبز در حد فاصل دشت پاسارگاد و دشت سعادت شهر است که رودخانه ای دائمی در آن جریان دارد. این تنگه به دلیل وجود آب و موقعیت جغرافیایی از دوران بسیار دور مورد توجه انسان ها بوده است. کاوش های باستان شناسی در تنگ بلاغی آثار متعددی از دوران پارینه سنگی میانی تا دوره اسلامی را کشف کرده است. غارها و پناهگاه های مربوط به دوران پارینه سنگی جدید بقایای روستاهای پیش از تاریخ آثار مربوط به دوران هخامنشی (از جمله کنده کاری ها و بقایای سازه ها) گورستان های مربوط به دوران فرا هخامنشی و اشکانی و همچنین آثار دوره ساسانی و اسلامی در این تنگه شناسایی شده اند. تنگ بلاغی با پوشش گیاهی متنوع از جمله درختان کهنسال بنه و همچنین به عنوان محل کوچ عشایر منطقه از نظر طبیعی و فرهنگی نیز دارای اهمیت است.
ثبت جهانی
مجموعه تاریخی پاسارگاد به دلیل اهمیت استثنایی خود در تاریخ و تمدن بشر در سال ۲۰۰۴ میلادی (۱۳۸۳ خورشیدی) در فهرست میراث جهانی سازمان علمی فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو) به ثبت رسید. این ثبت بر اساس معیارهای فرهنگی یونسکو صورت گرفت که پاسارگاد را به عنوان نخستین نشانه بارز معماری سلطنتی هخامنشی نمایانگر مشارکت مردمان گوناگون در ساخت پایتخت یادبودی استثنایی از تمدن هخامنشی و الگویی مادر برای طراحی باغ های پردیس در آسیا غربی معرفی می کند. ثبت جهانی پاسارگاد حفاظت از این سایت ارزشمند را تضمین کرده و اهمیت آن را در سطح بین المللی مورد تأکید قرار داده است.
اطلاعات بازدید کاخ پاسارگاد
بازدید از مجموعه تاریخی پاسارگاد در تمام فصول سال امکان پذیر است. معمولاً ساعات بازدید از این مجموعه در نیمه اول سال از ساعت ۸ صبح تا ۷ عصر و در نیمه دوم سال از ساعت ۸ صبح تا ۵ عصر است اما این ساعات ممکن است تغییر کنند. برای ورود به محوطه نیاز به تهیه بلیط ورودی است که هزینه آن برای بازدیدکنندگان داخلی و خارجی متفاوت است. توصیه می شود قبل از بازدید اطلاعات به روز در مورد ساعات کاری و هزینه بلیط را از منابع رسمی مانند وب سایت های میراث فرهنگی یا مراکز اطلاعات گردشگری محلی استعلام کنید. بازدید از کل مجموعه پاسارگاد که وسعت زیادی دارد ممکن است چند ساعت زمان ببرد.
بهترین زمان بازدید
با توجه به اقلیم نیمه خشک منطقه پاسارگاد بهترین زمان برای بازدید از این مجموعه فصول بهار و پاییز است. در این فصول هوا معتدل و دلپذیر است و امکان گشت و گذار در محوطه وسیع پاسارگاد بدون گرمای شدید تابستان یا سرمای زمستان فراهم می شود. بهار به ویژه فروردین و اردیبهشت با سرسبزی دشت و گل های وحشی زیبایی خاصی به منطقه می بخشد. پاییز نیز با هوای خنک و رنگارنگ زمان مناسبی برای بازدید است. تابستان ها در پاسارگاد می تواند گرم باشد بنابراین اگر در تابستان قصد سفر دارید ساعات اولیه صبح یا اواخر بعدازظهر برای بازدید مناسب تر است. زمستان ها نیز ممکن است هوا سرد و گاهی همراه با بارندگی باشد.
جاهای دیدنی نزدیک
استان فارس و مناطق اطراف پاسارگاد دارای جاذبه های تاریخی و طبیعی متعددی هستند که می توانید در سفر خود به پاسارگاد از آن ها نیز بازدید کنید. در فاصله حدود ۷۰ کیلومتری جنوب پاسارگاد مجموعه عظیم تخت جمشید پایتخت باشکوه بعدی هخامنشیان قرار دارد که بازدید از آن مکمل سفر به پاسارگاد است. در نزدیکی تخت جمشید نقش رستم با آرامگاه های شاهان هخامنشی و نقش برجسته های ساسانی و ایلامی و همچنین نقش رجب قرار دارند. شهر شیراز نیز با جاذبه های فرهنگی و تاریخی فراوان مانند آرامگاه حافظ و سعدی ارگ کریمخان باغ ارم و بازار وکیل در فاصله حدود ۱۳۰ کیلومتری پاسارگاد قرار دارد و مقصدی جذاب برای گردشگران است. تنگه بلاغی نیز در نزدیکی پاسارگاد خود یک جاذبه طبیعی و باستان شناسی مهم محسوب می شود.
هتل های نزدیک
برای اقامت در نزدیکی مجموعه تاریخی پاسارگاد گزینه های مختلفی در شهرهای اطراف وجود دارد. نزدیک ترین شهر به پاسارگاد سعادت شهر است که در فاصله کمی از مجموعه قرار دارد و دارای اقامتگاه های بوم گردی و مهمان پذیرهای محلی است. شهر مرودشت نیز که در مسیر شیراز به پاسارگاد قرار دارد گزینه های بیشتری برای اقامت از جمله هتل و مهمان پذیر ارائه می دهد. همچنین شهر شیراز با فاصله حدود یک ساعت و نیم تا دو ساعت رانندگی از پاسارگاد دارای طیف وسیعی از هتل ها مهمان پذیرها و اقامتگاه های بوم گردی برای هر سلیقه و بودجه ای است. انتخاب محل اقامت بستگی به برنامه سفر و تمایل شما به نزدیکی به سایت یا دسترسی به امکانات بیشتر در شهرهای بزرگتر دارد.
وجه تسمیه نام پاسارگاد
درباره وجه تسمیه نام پاسارگاد نظریات مختلفی وجود دارد. یکی از رایج ترین نظریه ها این است که نام پاسارگاد از نام یکی از قبایل اصلی پارسیان به نام «پاسارگادیان» گرفته شده است. این قبیله قبیله شاهی هخامنشیان بوده و کوروش بزرگ نیز از همین تبار بوده است. برخی دیگر معتقدند که نام پاسارگاد به معنای «اردوگاه پارس» یا «شهر پارس» است و ریشه در کلماتی مانند «پارس» و «گراد» (به معنی شهر) دارد. همچنین نظریه ای مبنی بر ارتباط نام پاسارگاد با عبارت «نیکان روزگار» نیز مطرح شده است. با وجود این تفاسیر مختلف آنچه مسلم است این است که نام پاسارگاد با هویت پارسی و بنیان گذاری امپراتوری هخامنشی در این منطقه ارتباطی تنگاتنگ دارد.
پاسارگاد کجاست؟
پاسارگاد مجموعه ای باستانی در استان فارس شهرستان پاسارگاد در فاصله حدود ۱۳۰ کیلومتری شمال شیراز و در دشت رودخانه پلوار واقع شده است.
مهم ترین بنای پاسارگاد چیست؟
مهم ترین و شاخص ترین بنای مجموعه پاسارگاد آرامگاه کوروش بزرگ بنیان گذار شاهنشاهی هخامنشی است که نماد اصلی این سایت باستانی محسوب می شود.
مهم ترین دیدنی های پاسارگاد کدامند؟
مهم ترین دیدنی ها شامل آرامگاه کوروش تل تخت کاخ های بازمانده (دروازه بارعام اختصاصی) باغ شاهی محوطه مقدس و سنگ نگاره انسان بالدار هستند.
مجموعه پاسارگاد یادگار کدام سلسله است؟
مجموعه تاریخی پاسارگاد یادگار دوران هخامنشیان و به ویژه زمان کوروش بزرگ بنیان گذار این سلسله است.
مجموعه پاسارگاد در کدام ناحیه از استان فارس قرار دارد؟
مجموعه پاسارگاد در بخش شمالی استان فارس در شهرستان پاسارگاد و در دشتی به همین نام واقع شده است.
بهترین زمان بازدید از پاسارگاد کدام فصل است؟
بهترین زمان برای بازدید از پاسارگاد فصول بهار (به ویژه فروردین و اردیبهشت) و پاییز به دلیل آب و هوای معتدل و دلپذیر است.
ساعت کاری و هزینه بلیط بازدید کاخ پاسارگاد چطور است؟
ساعات بازدید معمولاً از ۸ صبح تا ۵ یا ۷ عصر متغیر است و نیاز به تهیه بلیط ورودی دارد. توصیه می شود اطلاعات دقیق را از منابع رسمی استعلام کنید.
فاصله کاخ پاسارگاد تا شیراز چقدر است؟
فاصله مجموعه پاسارگاد تا شهر شیراز حدود ۱۳۰ کیلومتر است که با خودرو حدود یک ساعت و نیم تا دو ساعت زمان می برد.
چرا نام پاسارگاد برای باشکوه ترین شهر و عمارت هخامنشیان گذاشته شد؟
نام پاسارگاد احتمالاً از نام قبیله شاهی هخامنشیان یعنی قبیله پاسارگادیان گرفته شده است که کوروش بزرگ نیز از این قبیله بود.