بهای ثمن عرصه و اعیان چیست

بهای ثمن عرصه و اعیان به ارزش مالی سهم الارث زوجه از اموال غیرمنقول متوفی اشاره دارد. این اصطلاح حقوقی، که ریشه در قانون مدنی ایران دارد، به چگونگی ارث بری همسر متوفی از زمین و بنای متعلق به شوهرش می پردازد. این سهم که در صورت وجود فرزند یک هشتم و در صورت عدم وجود فرزند یک چهارم از قیمت اموال غیرمنقول است، توسط کارشناسان رسمی دادگستری تعیین می شود و درک آن برای تمامی افراد درگیر با مسائل ارث ضروری است تا حقوقشان تضییع نشود.

یکی از پیچیده ترین و حساس ترین جنبه های حقوقی پس از فوت یک فرد، مسئله تقسیم ترکه و به ویژه حقوق همسر بازمانده (زوجه) از اموال غیرمنقول است. در این میان، اصطلاح «بهای ثمن عرصه و اعیان» به عنصری کلیدی تبدیل می شود که درک صحیح آن می تواند بسیاری از ابهامات و چالش ها را برطرف سازد. افرادی که خود را درگیر چنین شرایطی می بینند، نیاز مبرمی به اطلاعات دقیق و روشن درباره حقوق و تکالیف خود دارند تا بتوانند مسیر قانونی را با اطمینان طی کنند. این مفهوم، فراتر از یک اصطلاح صرفاً حقوقی، ابعاد اجتماعی و مالی گسترده ای دارد و شناخت آن به تمامی ذی نفعان کمک می کند تا از تضییع حقوقشان جلوگیری به عمل آید و اختلافات خانوادگی به حداقل برسد.

تعریف دقیق ثمنیه عرصه و اعیان

برای گام نهادن در مسیر شناخت «بهای ثمن عرصه و اعیان»، ابتدا لازم است با تعاریف دقیق اصطلاحات کلیدی این حوزه آشنا شد. این واژگان، پایه و اساس هرگونه تحلیل و اقدام حقوقی در خصوص ارث بری زوجه از اموال غیرمنقول را تشکیل می دهند.

ثمنیه اعیانی چیست؟

اصطلاح «ثمنیه اعیانی» به سهمی از قیمت اموال غیرمنقول اشاره دارد که همسر متوفی (زوجه) پس از فوت شوهر خود مستحق دریافت آن می شود. این سهم، نه از عین مال، بلکه از «قیمت» آن محاسبه می گردد. در واقع، زوجه مالک جزء مشاعی از خود بنا و سازه نمی شود، بلکه حق دریافت ارزش پولی سهم خود را دارد. این واژه، تاریخچه طولانی در فقه و حقوق ایران دارد و با اصلاحات قانونی، دامنه شمول آن دستخوش تغییراتی شده است که در ادامه به تفصیل بررسی می شود.

تفاوت عرصه، اعیان و اشجار در مبحث ارث

تفکیک میان «عرصه»، «اعیان» و «اشجار» در مبحث ارث زوجه از اهمیت حیاتی برخوردار است؛ چرا که سهم الارث زوجه از هر یک از این اجزا، به ویژه پیش از اصلاحیه قانون مدنی، متفاوت محاسبه می شد.

• عرصه: به زمینی اطلاق می شود که بنا یا سازه ای روی آن قرار گرفته است. این جزء، در واقع همان بستر اصلی ملک است که ارزش آن تابعی از موقعیت جغرافیایی، کاربری و سایر ویژگی های زمین است.
• اعیان: شامل تمامی بناها، ساختمان ها و سازه هایی است که بر روی عرصه ایجاد شده اند. این ها می توانند از یک خانه مسکونی ساده تا یک مجتمع تجاری بزرگ را شامل شوند. ارزش اعیان با توجه به سن بنا، کیفیت ساخت، مصالح به کار رفته و کاربری آن تعیین می شود.
• اشجار: به درختان و گیاهانی گفته می شود که بر روی عرصه رشد کرده اند. این درختان ممکن است به دست انسان کاشته شده باشند یا به صورت طبیعی روییده باشند. در املاک باغی و زراعی، ارزش اشجار می تواند بخش قابل توجهی از کل قیمت ملک را تشکیل دهد.

اهمیت تفکیک این سه در ارث زوجه، به ویژه به دلیل تغییرات قانونی است. پیش از اصلاحیه سال ۱۳۸۹ قانون مدنی، زوجه تنها از اعیان و اشجار ارث می برد و از عرصه سهمی نداشت. این موضوع اختلافات زیادی را به وجود می آورد، اما پس از اصلاحیه، این ابهام تا حد زیادی برطرف شد.

مبانی قانونی ارث زوجه از اموال غیرمنقول (عرصه و اعیان)

حقوق مربوط به ارث بری زوجه از اموال غیرمنقول، ریشه در مواد قانونی مشخصی دارد که در طول زمان دستخوش تغییراتی نیز شده اند. آشنایی با این مبانی قانونی برای هر ذی نفعی ضروری است.

ماده ۹۴۶ قانون مدنی

ماده ۹۴۶ قانون مدنی از جمله مهم ترین موادی است که به تبیین سهم الارث زوجه از اموال همسر متوفی می پردازد. این ماده با جزئیات به چگونگی ارث بری زن از اموال منقول و غیرمنقول اشاره دارد.

«زوج از تمام اموال زوجه ارث می برد و زوجه در صورت فرزند دار بودن زوج یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می برد در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد سهم زوجه یک چهارم از کلیه اموال به ترتیب فوق می باشد.»

بر اساس این ماده، سهم الارث زوجه از اموال منقول به صورت «عین» مال است، اما از اموال غیرمنقول (شامل عرصه و اعیان)، به صورت «قیمت» یا «بها» می باشد، نه خود عین مال. این بدان معناست که زوجه نمی تواند مالک بخشی از زمین یا ساختمان شود، بلکه ورثه موظفند معادل پولی سهم او را بپردازند.

اهمیت اصلاحیه سال ۱۳۸۹

یکی از مهم ترین تحولات در زمینه ارث زوجه از اموال غیرمنقول، اصلاحیه سال ۱۳۸۹ قانون مدنی بود که تأثیر عمیقی بر حقوق زوجه گذاشت. پیش از این اصلاحیه، تفسیر غالب بر این بود که زوجه تنها از اعیان (بناها و ساختمان ها) و اشجار (درختان) ارث می برد و از «عرصه» (زمین) سهمی نداشت. این مسئله باعث بروز مشکلات و بی عدالتی های فراوانی می شد، به ویژه در مورد زمین های با ارزش بالا که اعیانی ناچیزی داشتند.

• قبل از اصلاحیه (فقط اعیان و اشجار): در این دوره، زوجه فقط از قیمت ساختمان ها و درختان موجود در ملک ارث می برد. اگر ملکی صرفاً زمین خالی بود، زوجه هیچ سهمی از آن نداشت.
• بعد از اصلاحیه (عرصه و اعیان): با اصلاحیه سال ۱۳۸۹، تبصره ای به ماده ۹۴۶ الحاق شد که صراحتاً ارث بری زوجه از «قیمت عرصه و اعیان» را تأیید کرد. این تبصره مقرر می دارد که «مفاد این ماده در خصوص وراث متوفایی که قبل از تصویب آن فوت کرده ولی هنوز ترکه او تقسیم نشده است نیز لازم الاجرا است.» این بند تأثیر گسترده ای داشت و باعث شد بسیاری از زوجه هایی که در گذشته از عرصه محروم شده بودند، بتوانند حقوق خود را مطالبه کنند.

شرایط اعمال قانون قدیم یا جدید بر ترکه، بستگی به تاریخ فوت متوفی و زمان تقسیم ترکه دارد. اگر متوفی پیش از اصلاحیه فوت کرده باشد اما ترکه او هنوز تقسیم نشده باشد، قانون جدید اعمال می شود و زوجه از قیمت عرصه نیز بهره مند خواهد شد. این موضوع نشان می دهد که قانون گذار قصد داشته است تا حقوق زوجه را به شکلی عادلانه تر تضمین کند.

ماده ۹۴۸ قانون مدنی

ماده ۹۴۸ قانون مدنی، مکمل ماده ۹۴۶ است و راهکاری را برای زمانی ارائه می دهد که ورثه از پرداخت قیمت سهم الارث زوجه امتناع می کنند.

«هرگاه در مورد ماده قبل ورثه از اداء قیمت ابنیه و اشجار امتناع کند، زن می تواند حق خود را از عین آن ها استیفا نماید.»

این ماده به زوجه این اختیار را می دهد که در صورت عدم پرداخت بهای سهم الارث خود از سوی ورثه، حق خود را مستقیماً از «عین» اموال غیرمنقول (یعنی خود ساختمان ها و درختان) مطالبه کند. این حق استیفا می تواند از طریق فروش اموال و دریافت سهم خود از مبلغ حاصل از فروش، یا حتی در برخی تفاسیر، مالکیت جزئی از خود عین مال باشد. البته، چگونگی اعمال این حق در مراجع قضایی نیازمند طرح دادخواست و طی مراحل قانونی است.

آراء وحدت رویه و نظریات مشورتی مرتبط

برای تفسیر دقیق و اجرای صحیح مواد ۹۴۶ و ۹۴۸ قانون مدنی، آراء وحدت رویه و نظریات مشورتی قوه قضائیه نقش بسیار مهمی ایفا می کنند. این آراء، رویه های قضایی را یکپارچه کرده و به حل ابهامات قانونی کمک می کنند. برای مثال، آرایی صادر شده اند که بر لزوم درج نام زوجه در عداد فروشندگان ماترک غیرمنقول در صورت صدور سند مالکیت سهم الارث زوجه تاکید دارند، یا در مورد شرایط حذف قید به استثنای ثمنیه اعیانی از سند، رهنمودهایی ارائه کرده اند. این موارد به اطمینان خاطر زوجه و ورثه در مسیر تقسیم ارث کمک شایانی می کند و از بروز اختلافات آتی جلوگیری می نماید.

نحوه محاسبه و ارزش گذاری بهای ثمن عرصه و اعیان

بخش اصلی و شاید پیچیده ترین گام در مطالبه حق بهای ثمن عرصه و اعیان، فرآیند محاسبه و ارزش گذاری دقیق آن است. این مرحله نیازمند تخصص و دقت بالایی است تا حقوق هیچ یک از طرفین تضییع نشود.

نقش کارشناس رسمی دادگستری

تعیین دقیق بهای ثمن عرصه و اعیان، خارج از حیطه تخصص افراد عادی است و به همین دلیل، ارجاع پرونده به کارشناس رسمی دادگستری در رشته مربوطه (عمدتاً کارشناسان راه و ساختمان یا کشاورزی برای اشجار) امری ضروری است. این کارشناسان با بهره گیری از دانش تخصصی، تجربه و روش های علمی، ارزش واقعی اموال را تعیین می کنند.

فرآیند درخواست کارشناسی معمولاً با طرح دادخواست در مراجع قضایی آغاز می شود. دادگاه پس از بررسی پرونده، دستور ارجاع امر به کارشناسی را صادر می کند و طرفین می توانند از میان لیست کارشناسان مورد تأیید، فردی را انتخاب کنند. کارشناس وظیفه دارد پس از بازدید ملک و بررسی تمامی جوانب، گزارشی مفصل و مستند از ارزش گذاری ارائه دهد.

معیارهای تعیین بهای اعیان

ارزش گذاری اعیان یا همان ساختمان ها و سازه ها، تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد که کارشناس باید تمامی آن ها را با دقت بررسی کند:

• عمر مفید و سن بنا: هرچه عمر بنا بیشتر باشد، میزان استهلاک آن نیز افزایش می یابد و این امر بر ارزش آن تأثیر منفی می گذارد.
• نوع مصالح به کار رفته و کیفیت ساخت: استفاده از مصالح مرغوب و کیفیت بالای ساخت، بهای اعیان را افزایش می دهد.
• مساحت زیربنا و تعداد طبقات: ابعاد و اندازه بنا مستقیماً بر ارزش آن اثرگذار است.
• وضعیت فعلی اعیان (نوساز، قدیمی، مخروبه، نیاز به تعمیرات): وضعیت ظاهری و میزان سلامت سازه، عامل تعیین کننده ای در ارزیابی است. ساختمانی که نیاز به تعمیرات اساسی دارد، ارزش کمتری نسبت به یک بنای نوساز یا بازسازی شده خواهد داشت.
• کاربری اعیان (مسکونی، تجاری، اداری، صنعتی): کاربری ملک نقش مهمی در قیمت گذاری ایفا می کند؛ بهای یک ملک تجاری با یک ملک مسکونی تفاوت قابل توجهی دارد.
• هزینه های ساخت و ساز روز (متر مربع): کارشناس با توجه به نرخ های روز ساخت و ساز در منطقه، هزینه تقریبی ساخت مجدد بنا را برآورد می کند.
• استهلاک و فرسودگی بنا: عوامل محیطی، استفاده مداوم و گذر زمان باعث فرسودگی بنا می شوند که کارشناس باید درصد استهلاک را لحاظ کند.

معیارهای تعیین بهای عرصه (زمین)

ارزش گذاری عرصه نیز به نوبه خود پیچیدگی هایی دارد و به عوامل مختلفی بستگی دارد:

• موقعیت جغرافیایی و منطقه ای زمین: قرار گرفتن زمین در مناطق مرغوب، بر خیابان اصلی یا در کوچه های فرعی، بر ارزش آن تأثیر زیادی دارد.
• کاربری زمین (مسکونی، تجاری، زراعی، بایر): کاربری مصوب زمین توسط شهرداری یا ارگان های مربوطه، نقش کلیدی در تعیین بهای آن دارد.
• قیمت روز زمین در منطقه مشابه: مقایسه با معاملات انجام شده برای زمین های مشابه در همان منطقه، یکی از معیارهای اصلی است.
• پتانسیل توسعه یا محدودیت های ساخت و ساز: امکان تغییر کاربری، ارتفاع مجاز ساخت و ساز یا وجود محدودیت های قانونی، بر ارزش زمین اثر می گذارد.
• امتیازات آب، برق، گاز و تلفن: وجود انشعابات و خدمات زیربنایی، ارزش زمین را افزایش می دهد.

معیارهای تعیین بهای اشجار (در صورت وجود باغ)

در صورتی که ملک شامل باغ یا درختان باشد، ارزش گذاری اشجار نیز مورد توجه قرار می گیرد:

• نوع و سن درختان: درختان مثمر و با سن مناسب برای باردهی، ارزش بیشتری دارند.
• میزان باردهی و ارزش اقتصادی: پتانسیل تولید محصول و درآمدزایی درختان.
• هزینه های نگهداری: هزینه هایی که برای مراقبت از درختان صرف می شود، در ارزیابی نهایی لحاظ می گردد.

ملاک زمان برای ارزیابی بهای ثمن

یکی از سوالات کلیدی در ارزش گذاری بهای ثمن، این است که ملاک قیمت گذاری، زمان فوت متوفی است یا زمان ارزیابی توسط کارشناس؟

بر اساس رویه های قضایی و نظریات حقوقی، ملاک زمان برای ارزیابی بهای ثمن عرصه و اعیان، معمولاً «زمان ارزیابی توسط کارشناس» است. دلیل این امر، حفظ عدالت و جلوگیری از تضییع حقوق زوجه در شرایط تورمی است. اگر قیمت گذاری بر اساس زمان فوت متوفی انجام شود، ممکن است سال ها پس از فوت، به دلیل افزایش تورم، مبلغ تعیین شده ارزش واقعی خود را از دست بدهد و حقوق زوجه پایمال شود. بنابراین، کارشناس موظف است با در نظر گرفتن قیمت های روز بازار، بهای واقعی را در زمان مراجعه برای ارث بری تعیین کند.

مسائل عملی و چالش های حقوقی مرتبط با بهای ثمن عرصه و اعیان

در مسیر مطالبه و دریافت بهای ثمن عرصه و اعیان، مسائل عملی و چالش های حقوقی متعددی ممکن است پیش روی افراد قرار گیرد. آشنایی با این چالش ها و راهکارهای موجود برای حل آن ها، به ذی نفعان کمک می کند تا با آمادگی بیشتری با این موقعیت ها روبرو شوند.

اقرارنامه ثمنیه اعیانی

اقرارنامه ثمنیه اعیانی یک سند حقوقی است که زوجه پس از دریافت کامل سهم الارث خود از قیمت عرصه و اعیان، آن را تنظیم و امضا می کند. این سند، که معمولاً در دفاتر اسناد رسمی ثبت می شود، به منزله تایید رسمی دریافت تمامی حقوق قانونی زوجه از ترکه غیرمنقول شوهر متوفی است. هدف اصلی از تنظیم این اقرارنامه، ایجاد شفافیت و جلوگیری از هرگونه ادعای آتی از سوی زوجه یا ورثه او در مورد این سهم الارارث است. این سند به ورثه دیگر این اطمینان را می دهد که سهم زوجه تسویه شده و دیگر ادعایی در این خصوص وجود ندارد.

نحوه تنظیم اقرارنامه شامل ذکر مشخصات دقیق طرفین، مشخصات ملک، میزان سهم الارث دریافت شده و تاریخ دریافت است. اهمیت قانونی آن در این است که از بروز اختلافات بعدی جلوگیری کرده و در صورت نیاز، به عنوان مدرک معتبر در مراجع قضایی قابل استناد است. مدارک لازم شامل گواهی انحصار وراثت، سند ملک و کارت شناسایی طرفین می شود.

دادخواست مطالبه بهای ثمنیه اعیانی

در بسیاری از موارد، ورثه بر سر پرداخت بهای ثمنیه اعیانی به زوجه توافق نمی کنند یا از پرداخت آن امتناع می ورزند. در چنین شرایطی، زوجه برای احقاق حقوق خود چاره ای جز طرح دادخواست مطالبه بهای ثمنیه اعیانی در مراجع قضایی نخواهد داشت.

این دادخواست زمانی مورد نیاز است که مذاکرات بین طرفین به نتیجه نرسیده و ورثه از پرداخت سهم زوجه از قیمت عرصه و اعیان خودداری می کنند. مراحل طرح دادخواست شامل تنظیم آن در فرم های مخصوص، پیوست کردن مدارک و مستندات مورد نیاز (مانند گواهی انحصار وراثت، سند مالکیت ملک، گزارش کارشناسی تعیین ارزش ملک – در صورت وجود – و هرگونه سند اثبات کننده رابطه زوجیت)، و ارائه آن به دادگاه صالح است. دادگاه پس از بررسی مدارک و شنیدن دفاعیات طرفین، حکم مقتضی را صادر خواهد کرد. در بسیاری از موارد، دادگاه خود اقدام به ارجاع امر به کارشناسی برای تعیین دقیق بهای ثمن می کند.

مفهوم به استثنای ثمنیه اعیانی در سند

گاهی اوقات در سند مالکیت یک ملک، عبارتی نظیر شش دانگ عرصه و اعیان به استثنای ثمنیه اعیانی یا مشابه آن به چشم می خورد. این عبارت به این معناست که سهم همسر متوفی (زوجه) از قیمت اعیان (و پس از اصلاحیه، عرصه) هنوز پرداخت نشده و این بخش از ملک، در واقع در تعهد ورثه یا مالک فعلی است که به زوجه پرداخت شود. این قید، یک تعهد حقوقی است که بر عهده مالکین بعدی ملک نیز خواهد بود.

برای ورثه، این عبارت نشان دهنده یک بدهی از ترکه است که باید تسویه شود. برای خریداران بعدی ملک، وجود چنین قیدی در سند می تواند مشکل ساز باشد، زیرا ممکن است در آینده با ادعای زوجه یا ورثه او برای مطالبه این سهم مواجه شوند.
رفع این قید از سند تنها با پرداخت بهای ثمنیه اعیانی به زوجه و اخذ اقرارنامه رسمی از او مبنی بر دریافت حقوق قانونی اش امکان پذیر است. پس از آن، با ارائه اقرارنامه به اداره ثبت اسناد و املاک، این قید از سند حذف خواهد شد و ملک به صورت شش دانگ کامل و بدون هیچ بدهی از این بابت، قابل انتقال می گردد.

چالش های رایج

در عمل، مسائل و چالش های متعددی می توانند در زمینه بهای ثمن عرصه و اعیان بروز کنند:

• عدم توافق ورثه بر سر قیمت گذاری یا پرداخت: این یکی از شایع ترین چالش هاست که اغلب به ناچار به مراجع قضایی کشیده می شود. هر یک از ورثه ممکن است نظری متفاوت در مورد ارزش ملک یا نحوه پرداخت سهم زوجه داشته باشند.
• تخریب اعیان پس از فوت متوفی و نحوه ارزیابی: اگر پس از فوت متوفی، بنای موجود تخریب یا دچار آسیب شود، نحوه ارزیابی آن بر اساس وضعیت زمان فوت یا زمان ارزیابی، محل اختلاف خواهد بود که معمولاً نظر کارشناس و رویه قضایی، ارزیابی بر اساس قیمت روز است.
• فوت زوجه پیش از دریافت ثمنیه اعیانی: در صورتی که زوجه پیش از دریافت سهم خود فوت کند، این حق به ورثه خود او منتقل خواهد شد و آن ها می توانند مطالبه گر این سهم باشند.
• املاکی که عرصه آن وقفی است: در مواردی که عرصه ملک وقفی باشد، زوجه تنها از اعیان و اشجار ارث می برد (مطابق با قوانین وقف) و از عرصه سهمی نخواهد داشت، مگر آنکه قوانین خاصی در مورد اجاره نامه عرصه وقفی وجود داشته باشد که شامل حق السهم زوجه نیز بشود.

مدیریت این چالش ها نیازمند صبوری، آگاهی حقوقی و در بسیاری موارد، بهره گیری از مشاوره متخصصان حقوقی است تا اطمینان حاصل شود که حقوق تمامی طرفین به درستی رعایت می گردد.

جمع بندی و توصیه های نهایی

درک جامع از مفهوم «بهای ثمن عرصه و اعیان»، از تعریف آن تا مبانی قانونی و چگونگی محاسبه، برای تمامی افرادی که به نحوی با مسائل ارث و حقوق زوجه سروکار دارند، حیاتی است. این اصطلاح، که به ویژه پس از اصلاحیه سال ۱۳۸۹ قانون مدنی، شامل ارث بری زوجه از قیمت زمین و بنا می شود، می تواند مسیر پرپیچ وخم تقسیم ترکه را هموارتر سازد.

ورثه و زوجات بازمانده باید با آگاهی کامل از حقوق و تکالیف خود، گام بردارند و از نقش بی بدیل کارشناسان رسمی دادگستری در تعیین دقیق ارزش اموال غافل نشوند. همچنین، آگاهی از چالش های حقوقی مانند عدم توافق ورثه یا نحوه رفع قید «به استثنای ثمنیه اعیانی» از سند، به افراد کمک می کند تا با آمادگی بیشتری به مقابله با این مسائل بپردازند.

بنابراین، همواره تاکید می شود که در هر مرحله از فرآیند ارث بری و تقسیم ترکه، به ویژه در مورد بهای ثمن عرصه و اعیان، مراجعه به وکیل یا مشاور حقوقی متخصص امری اجتناب ناپذیر است. مشاوره تخصصی می تواند از بروز بسیاری از اختلافات جلوگیری کرده و تضمین کننده احقاق کامل حقوق تمامی ذی نفعان باشد.

سوالات متداول

آیا زوجه از زمین بایر یا زمین کشاورزی ارث می برد؟

بله، با توجه به اصلاحیه سال ۱۳۸۹ قانون مدنی، زوجه از قیمت عرصه (زمین) نیز ارث می برد، حتی اگر زمین بایر یا کشاورزی باشد. پیش از این اصلاحیه، زوجه تنها از اعیان و اشجار (درختان) سهم می برد.

اگر اعیان ملک پس از فوت متوفی تخریب یا بازسازی شده باشد، سهم زوجه چگونه محاسبه می شود؟

معمولاً ملاک ارزیابی، قیمت روز اعیان در زمان کارشناسی است. حتی اگر اعیان تخریب شده باشد، کارشناس بر اساس شواهد موجود و اطلاعات مربوط به زمان فوت، ارزش آن را در زمان ارزیابی برآورد می کند. در صورت بازسازی، ارزش گذاری بر اساس وضعیت فعلی انجام می شود و ممکن است سهم زوجه از ارزش افزوده ناشی از بازسازی (در صورت تأمین مالی توسط ورثه) متفاوت محاسبه شود.

آیا ثمنیه اعیانی مشمول مالیات بر ارث می شود؟

بله، سهم الارث زوجه، از جمله بهای ثمن عرصه و اعیان، بخشی از ترکه متوفی محسوب می شود و مانند سایر اجزای ترکه، مشمول مالیات بر ارث خواهد بود. البته میزان مالیات بر ارث برای زوجه معمولاً کمتر از سایر ورثه است و از معافیت های خاصی برخوردار می باشد.

مدت زمان مطالبه بهای ثمنیه اعیانی چقدر است؟ آیا مهلت خاصی دارد؟

برای مطالبه سهم الارث، از جمله بهای ثمنیه اعیانی، مهلت قانونی خاصی وجود ندارد. یعنی زوجه هر زمان پس از فوت همسر می تواند برای مطالبه آن اقدام کند. اما توصیه می شود که این اقدام در اسرع وقت صورت گیرد تا از پیچیدگی های احتمالی (مانند افزایش ارزش ملک یا تغییرات در ترکیب ورثه) جلوگیری شود.

تفاوت سهم الارث زوجه با داشتن فرزند و بدون فرزند در این زمینه چیست و چگونه محاسبه می شود؟

بر اساس ماده ۹۴۶ قانون مدنی، اگر زوج متوفی فرزند داشته باشد، سهم زوجه یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول (عرصه و اعیان) است. اگر زوج فرزندی نداشته باشد، سهم زوجه به یک چهارم از قیمت اموال غیرمنمنقول افزایش می یابد. این نسبت ها بر اساس ارزش کارشناسی شده ملک تعیین می گردد.

آیا می توان به جای دریافت پول، سهمی از ملک را به نام زوجه کرد؟

بله، بر اساس ماده ۹۴۸ قانون مدنی، در صورتی که ورثه از پرداخت قیمت سهم الارث زوجه امتناع کنند، زوجه می تواند حق خود را از عین اموال غیرمنقول استیفا کند. این به معنای آن است که می تواند درخواست کند بخشی از ملک (به اندازه ارزش سهمش) به نام او منتقل شود. این موضوع اغلب نیازمند توافق ورثه یا حکم قضایی است.

اگر همسر متوفی (زوجه) قبل از سال ۱۳۸۹ فوت کرده باشد، آیا همچنان از عرصه ارث می برد؟

اگر فوت زوج (شوهر) قبل از سال ۱۳۸۹ اتفاق افتاده باشد و تا زمان تصویب اصلاحیه (سال ۱۳۸۹) ترکه تقسیم نشده باشد، زوجه (یا ورثه او در صورت فوت زوجه) می تواند با استناد به تبصره الحاقی به ماده ۹۴۶ قانون مدنی، سهم خود را از قیمت عرصه نیز مطالبه کند. اما اگر ترکه قبل از اصلاحیه و قبل از فوت زوجه تقسیم شده باشد، زوجه تنها از اعیان و اشجار سهم می برده است.