خلاصه کتاب کارکرد اخلاق و حسابداری (نویسنده ابوطالب مهرفر، محبوبه نادری فر)

کتاب «کارکرد اخلاق و حسابداری» اثر ابوطالب مهرفر و محبوبه نادری فر، به کاوش عمیق در ارتباط پیچیده و حیاتی میان اصول اخلاقی و حرفه حسابداری می پردازد. این اثر برجسته، نه تنها اهمیت اخلاق در این حوزه را یادآور می شود، بلکه نظریات، دیدگاه های متفاوت اندیشمندان را بیان کرده و اصول رفتاری آن را آموزش می دهد. این کتاب به خواننده کمک می کند تا به درکی جامع از نقش اخلاق در سیستم مالی دست یابد.

حسابداری، به عنوان ستون فقرات اقتصاد مبتنی بر بازار، در هر فعالیت اقتصادی نقشی بی بدیل ایفا می کند. این علم، با فراهم آوردن شفافیت و دقت در گزارش های مالی، امکان تصمیم گیری آگاهانه را برای ذی نفعان فراهم می آورد. اما آیا این «علم» صرفاً یک رشته فنی است، یا ریشه های عمیق تری در مبانی اخلاقی دارد؟ کتاب «کارکرد اخلاق و حسابداری» با ظرافت خاصی، این پرسش بنیادین را مطرح می کند و به آن پاسخ می گوید. نویسندگان، این ارتباط را فراتر از یک مفهوم جانبی می دانند و بر این باورند که اصول حسابداری از بنیان های اخلاقی برخوردارند، به گونه ای که جدایی اخلاق از ذات این علم ناممکن است. این اثر ارزشمند، پلی میان دنیای اعداد و ارقام و قلمرو ارزش های انسانی می زند، و خواننده را به سفری فکری برای کشف ابعاد اخلاقی تصمیمات حسابداری دعوت می کند. در این مسیر، مفاهیم عمیق فلسفه اخلاق با چالش های روزمره حرفه حسابداری پیوند می خورند، و چارچوبی برای درک و حل معضلات اخلاقی در این حرفه ارائه می دهند.

معرفی اجمالی کتاب: هویت و محتوای کلی

کتاب «کارکرد اخلاق و حسابداری» که توسط ابوطالب مهرفر و محبوبه نادری فر به رشته تحریر درآمده و توسط انتشارات شرکت چاپ و نشر بازرگانی در سال ۱۳۹۸ منتشر شده است، یک اثر مرجع در حوزه پیوند اخلاق و حسابداری به شمار می رود. این کتاب با هدف بررسی ارتباط پیچیده و ضروری بین اصول اخلاقی و حرفه حسابداری، به کاوش در ابعاد نظری و کاربردی این حوزه می پردازد. دیدگاه کلی کتاب، ارائه یک چشم انداز جامع از نظریات، مدل ها و مکاتب مختلف اخلاقی است که در بستر حسابداری مورد بحث قرار گرفته اند.

این اثر برای طیف وسیعی از مخاطبان سودمند است: دانشجویان رشته حسابداری در تمامی مقاطع، آن را منبعی غنی برای درک عمیق تر مفاهیم درسی، آماده سازی برای امتحانات، و تحقیقات خود خواهند یافت. حسابداران و مدیران مالی حرفه ای، با مطالعه این کتاب می توانند دانش خود را در زمینه اخلاق حرفه ای حسابداری به روز کرده و با چالش های اخلاقی محیط کار خود با آگاهی بیشتری مواجه شوند. همچنین، پژوهشگران و اساتید حوزه اخلاق، اقتصاد و حسابداری، می توانند از چکیده نظریات و مدل های مطرح شده در کتاب، برای مطالعات و تدریس خود بهره برداری کنند. در نهایت، علاقه مندان به مباحث بین رشته ای اخلاق و کسب وکار و کسانی که قصد خرید کتاب را دارند، می توانند با مطالعه این خلاصه، دیدگاهی جامع از محتوای آن به دست آورند تا تصمیمی آگاهانه تر بگیرند.

خلاصه سازی فصل به فصل و تحلیل مفاهیم کلیدی

سفر فکری در کتاب «کارکرد اخلاق و حسابداری» از تعاریف و مبانی اخلاق آغاز شده و به تدریج به چالش ها و مکاتب اخلاقی در بستر حرفه حسابداری می رسد. هر فصل از این کتاب، با روایتی تحلیلی، خواننده را با لایه های عمیق تر ارتباط بین این دو حوزه آشنا می کند و به او در درک چرایی و چگونگی تصمیمات اخلاقی در دنیای مالی یاری می رساند.

فصل اول: اخلاق و مقدمه ای بر آن – بستر نظری

فصل اول کتاب، همانند یک سنگ بنای مستحکم، خواننده را به دنیای مفاهیم بنیادین اخلاق وارد می کند. در این بخش، سیر تاریخی اخلاق از ریشه های باستانی تا تکامل معاصر آن مورد بررسی قرار می گیرد. فلاسفه و فلسفه اخلاق، با اشاره به دیدگاه های اندیشمندان بزرگی که در طول تاریخ به این حوزه پرداخته اند، مورد بحث واقع می شوند و نشان می دهند که چگونه فکر بشری در گذر زمان، تعاریف و مرزهای اخلاق را شکل داده است.

پرسش های اساسی مانند «اخلاق چیست؟» و «علم اخلاق چیست؟» با دقت پاسخ داده می شوند و تمایزات کلیدی بین این مفاهیم روشن می گردد. تقابل دیدگاه های اخلاقی با عمل گرایی افراطی، به ویژه در بخش اخلاق در مقابل ماکیاولیسم، به خواننده کمک می کند تا اهمیت پیروی از اصول اخلاقی را در مقابل صرفاً دستیابی به هدف، درک کند. یکی از بخش های مهم این فصل، تشریح توسعه اخلاقی لارنس کلبرگ و مراحل استدلال اخلاقی است که مدل او برای تحلیل و درک فرایند تصمیم گیری های اخلاقی را ارائه می دهد؛ مدلی که می تواند کاربرد وسیعی در تصمیم گیری های حرفه ای حسابداری داشته باشد.

در ادامه، بر نیاز به اخلاق و آیین رفتار حرفه ای تأکید می شود و چرایی حیاتی بودن اخلاق برای هر حرفه ای، به ویژه حسابداری، تبیین می گردد. در پایان این فصل، مفاهیم بنیادی تری مانند فرا اخلاق و حقوق و عدالت رالز مورد کنکاش قرار می گیرند که چارچوب نظری عمیق تری برای فهم مباحث بعدی فراهم می آورند.

فصل دوم: اخلاق و حسابداری – پیوند و کاربرد

فصل دوم کتاب، به طور مستقیم به نقطه تلاقی دو حوزه مورد نظر، یعنی اخلاق و حسابداری، می پردازد. این بخش با یک پرسش چالش برانگیز آغاز می شود: آیا حسابداری ذاتاً اخلاقی است یا تنها یک سیستم بی طرف و فارغ از ارزش های اخلاقی عمل می کند؟ در اینجا، دیدگاه های موافق و مخالف بررسی می شوند و خواننده با پیچیدگی های این ارتباط آشنا می گردد.

رفتار اخلاقی فردی و سازمانی از نگاه سولومون، یکی از مباحث کلیدی این فصل است که رویکردهای این فیلسوف در مورد اخلاق در کسب وکار را تشریح می کند و نشان می دهد چگونه اصول اخلاقی در سطح فرد و سازمان نمود پیدا می کنند. همچنین، ارتباط بین آیین های اخلاقی کلی و رفتارهای اخلاقی خاص مورد بررسی قرار می گیرد تا مشخص شود چگونه اصول و ارزش های عمومی، به تصمیمات عملی و روزمره در حرفه حسابداری منجر می شوند.

مدل تصمیم گیری اخلاقی تورن، ابزاری قدرتمند برای حسابداران فراهم می آورد تا بتوانند موقعیت های پیچیده اخلاقی را تحلیل کرده و به تصمیمی اخلاقی دست یابند. این مدل، فراتر از یک دستورالعمل صرف، یک چارچوب فکری برای مواجهه با ابهامات اخلاقی است.

بخش مهم دیگر این فصل، اصول اخلاقی حسابداری بر اساس مدل تصمیم گیری تورن است. این مدل، ابزاری عملی برای تحلیل موقعیت های اخلاقی در حسابداری ارائه می دهد و به حسابداران کمک می کند تا در مواجهه با دوراهی های اخلاقی، مسیری منطقی و مسئولانه را طی کنند. در نهایت، اصول رفتاری حسابداری در سطوح خرد و کلان در خصوص دستکاری چشم اندازهای اقتصادی و پیامدهای اخلاقی آن، بحث می شود و اهمیت درستکاری و شفافیت در ارائه اطلاعات مالی برجسته می گردد.

فصل سوم: تئوری اخلاق و حسابداری – نظریه های بنیادی

فصل سوم، عمیق تر به نظریه های بنیادین اخلاق و چگونگی تجلی آن ها در حرفه حسابداری می پردازد. بحث با مفهوم درست، نادرست / و حسابداری آغاز می شود و معیارهای قضاوت های اخلاقی در تصمیمات حسابداری را روشن می سازد. بی طرفی / و حسابداری، به عنوان یک اصل اخلاقی مهم در این حرفه، مورد توجه قرار می گیرد و اهمیت حفظ بی طرفی در گزارشگری مالی تبیین می شود.

مفهوم فضیلت و فضیلت گرایی، به ویژه از نگاه اندیشمندانی چون مک اینتایر و آیر، بررسی می شود و سپس چگونگی بازشناسی نقش فضایل اخلاقی در حرفه حسابداری مورد بحث قرار می گیرد. عدالت و حسابداری نیز بخش مهم دیگری است که به ابعاد مختلف عدالت توزیعی، رویه ای و تعاملی در زمینه حسابداری می پردازد. کتاب حتی به یک نگاه فلسفی تر نیز دست می یابد، آنجا که اصل ناتمامیت گودل و تعیین سود حسابداری را مطرح می کند و محدودیت های سیستم های حسابداری را از این منظر مورد واکاوی قرار می دهد.

چرایی و چگونگی وقوع تخلفات اخلاقی، در بخش نظریه ناهماهنگی شناختی و تبیین حساب سازی در حسابداری، مورد تحلیل قرار می گیرد و مکانیسم های روانشناختی دخیل در این پدیده را روشن می کند. نظریه لارنس کلبرگ (مراحل رشد اخلاقی) و تبیین حساب دهی در حسابداری نیز نشان می دهد که چگونه مراحل رشد اخلاقی افراد، بر مسئولیت پذیری و عملکرد اخلاقی آنان در حرفه حسابداری تأثیر می گذارد. درست کاری و حسابداری، با تأکید بر شفافیت، صداقت و امانت داری، از اصول حیاتی دیگری است که در این فصل مورد توجه قرار می گیرد.

نگاه های انتقادی و پیچیده تر به اخلاق، در بخش اخلاقیات پست مدرن (فوکو) و ذات حسابداری ارائه می شود و چارچوب حقوق قراردادی و تئوری های حسابداری، ساختار حقوقی و اخلاقی تعهدات در این حرفه را روشن می سازد. این فصل، به خواننده درکی عمیق از مبانی نظری و فلسفی که زیربنای اخلاق در حسابداری را تشکیل می دهند، ارائه می دهد.

فصل چهارم: مکاتب اخلاق و حسابداری – رویکردهای مختلف

فصل چهارم کتاب، خواننده را به سفری در میان مکاتب مختلف اخلاقی می برد و چگونگی پیوند آن ها با حرفه حسابداری را آشکار می سازد. این فصل با مروری بر اندیشه های زیربنای اخلاق آغاز می شود و سپس به طور خاص به اخلاق کانتی و اخلاق حسابداری می پردازد؛ جایی که وظیفه گرایی و حکم مطلق اخلاقی کانت، در بستر تصمیمات حسابداری تحلیل می گردد.

رویکرد نتیجه گرایانه و تحلیل هزینه-فایده در اخلاق بنتام و اصالت نفع (منفعت گرایی) در حسابداری مورد بررسی قرار می گیرد. همچنین، اخلاق نیچه و چالش با ارزش های اخلاقی سنتی و پیامدهای آن برای حرفه، به بحث گذاشته می شود. اخلاق نیکوماخوسی (ابهام زدایی) و طراحی مجدد اصول حسابداری، رویکرد فضیلت مدار ارسطویی را به حسابداری می آورد و اهمیت پرورش فضایل در این حرفه را برجسته می سازد.

یکی از جذاب ترین بخش های این فصل، بررسی مسئله تراموا و حسابداری است. این معضل اخلاقی کلاسیک، به حسابداران کمک می کند تا با چالش های تصمیم گیری در موقعیت های پیچیده، جایی که انتخاب میان گزینه های دشوار و پیامدهای ناخواسته اجتناب ناپذیر است، آشنا شوند. نظریه عواطف اخلاقی اسمیت و خدمات حسابداری، به نقش همدلی و وجدان در تصمیم گیری های حرفه ای می پردازد و نشان می دهد که چگونه احساسات انسانی می توانند بر اخلاقیات تأثیرگذار باشند. همچنین، اخلاق تامس هیل گرین و معنای سوددهی در حسابداری، به همسویی سودآوری با مسئولیت اجتماعی نگاه می کند و پرسش هایی درباره هدف نهایی کسب وکار مطرح می سازد.

در ادامه، گفتمان اخلاق (هابرماس) و حسابداری (اصل هوشمندی، حقیقت، عدالت، صحت، درستی) مورد تحلیل قرار می گیرد؛ این بخش، نظریه ارتباطی هابرماس را به کار می گیرد تا چگونگی دستیابی به اجماع اخلاقی در حرفه حسابداری را تبیین کند. در نهایت، کتاب با ارائه الگوی آرمانگرایی اخلاقی برای حسابداری، چشم اندازی برای آینده ای اخلاقی تر در این حرفه ترسیم می کند و به خواننده الهام می بخشد تا به سمت استانداردهای بالاتر حرکت کند.

نکات کلیدی و یافته های اصلی کتاب

در طول این کتاب، ابوطالب مهرفر و محبوبه نادری فر، مهم ترین استدلال ها و پیام های خود را با وضوح و دقت به خواننده منتقل می کنند. یکی از یافته های اصلی کتاب، تأکید بر لزوم یکپارچگی اخلاق در ذات حرفه حسابداری است. نویسندگان بر این باورند که اخلاق نباید صرفاً یک مؤلفه جانبی یا ضمیمه ای بر عملکرد حسابداری تلقی شود، بلکه باید در تار و پود این حرفه تنیده شود.

کتاب آشکار می سازد که حسابداری، فراتر از یک مجموعه از تکنیک ها و قواعد، یک عمل اجتماعی است که با ارزش ها و قضاوت های اخلاقی پیوند ناگسستنی دارد. چالش های پیش روی حسابداران برای حفظ استانداردهای اخلاقی، از دیگر نکات برجسته کتاب است. این چالش ها می توانند از فشارهای مدیریتی برای دستکاری اطلاعات مالی گرفته تا دوراهی های پیچیده در تفسیر استانداردهای حسابداری، متغیر باشند. کتاب با بررسی دقیق نظریات اخلاقی در حسابداری و مبانی اخلاقی حسابداری، به حسابداران ابزارهای لازم برای شناسایی و رویارویی با این چالش ها را ارائه می دهد و آن ها را به سمت اتخاذ تصمیمات مسئولانه هدایت می کند.

یکی از پیامدهای مهم این اثر، این است که درک عمیق از فلسفه اخلاق و حسابداری، نه تنها به بهبود رفتار فردی حسابداران کمک می کند، بلکه به تقویت اعتماد عمومی به نهادهای مالی و بازار سرمایه نیز منجر می شود. کتاب به وضوح نشان می دهد که چگونه تخلفات اخلاقی می توانند به اعتبار حرفه ای حسابداران و ثبات اقتصادی آسیب وارد کنند، و بر این اساس، اهمیت درستکاری، شفافیت و مسئولیت پذیری را بیش از پیش گوشزد می کند.

حسابداری، نه تنها علم اعداد و ارقام، بلکه عرصه ای برای نمایش درستکاری، شفافیت و مسئولیت پذیری اخلاقی است؛ اصولی که ستون های اعتماد در بازارهای مالی را تشکیل می دهند و بدون آن ها، هیچ سیستمی قادر به بقا نخواهد بود.

یافته های کتاب همچنین شامل بررسی دقیق مکاتب مختلف اخلاقی است که هر یک دیدگاه منحصربه فردی به مسائل اخلاقی حسابداری ارائه می دهند، از وظیفه گرایی کانتی گرفته تا اصالت نفع بنتام. این تحلیل ها به خواننده کمک می کنند تا با ابزارهای فکری متنوعی برای حل مسائل اخلاقی آشنا شود. در نهایت، «کارکرد اخلاق و حسابداری» به این نتیجه می رسد که برای دستیابی به یک حرفه حسابداری پایدار و قابل اعتماد، آموزش و تقویت اخلاق حرفه ای حسابداری در تمام سطوح، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.

نقاط قوت و جایگاه های بهبود کتاب

کتاب «کارکرد اخلاق و حسابداری» اثری است که با رویکردی عمیق و تحلیلی، توانسته جایگاه مهمی در ادبیات فارسی حوزه اخلاق در حسابداری پیدا کند. از مهم ترین نقاط قوت این کتاب می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. جامعیت و رویکرد بین رشته ای: این کتاب تنها به مسائل فنی حسابداری نمی پردازد، بلکه با پیوند زدن آن به مباحث عمیق فلسفه اخلاق، اقتصاد و علوم اجتماعی، یک دیدگاه جامع و چندوجهی ارائه می دهد. این جامعیت، آن را به منبعی ارزشمند برای درک کلیت ارتباط اخلاق و حسابداری تبدیل می کند.
2. بررسی عمیق نظریات: نویسندگان با دقت فراوان، به نظریات اخلاقی در حسابداری و مکاتب مختلف فلسفی پرداخته اند. از اخلاق کانتی و بنتام گرفته تا دیدگاه های پست مدرن و نظریه کلبرگ، هر یک با توضیحات کافی و کاربرد آن ها در حسابداری تشریح شده اند. این عمق نظری، کتاب را برای پژوهشگران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی بسیار مفید می سازد.
3. کاربردی بودن برای دانشجویان و متخصصان: با وجود رویکرد نظری قوی، کتاب از کاربردی بودن نیز غافل نمانده است. تشریح مدل تصمیم گیری اخلاقی تورن و بررسی چالش های اخلاقی حسابداران، به مخاطبان کمک می کند تا مفاهیم انتزاعی را در موقعیت های واقعی به کار گیرند.
4. پر کردن خلأ در ادبیات فارسی: در حوزه ادبیات حسابداری فارسی، کتاب هایی که به طور اختصاصی و با این سطح از عمق به پیوند اخلاق و حسابداری بپردازند، کم یاب هستند. این کتاب توانسته این خلأ را به خوبی پر کند و منبعی معتبر و قابل اتکا برای مخاطبان فارسی زبان باشد.

با این حال، می توان جایگاه هایی برای بهبود نیز در نظر گرفت که می توانند ارزش کتاب را دوچندان کنند:

1. نیاز به مثال های بومی تر: در حالی که مثال های نظری و جهانی به خوبی به کار گرفته شده اند، افزودن مثال ها و موارد کاوی (Case Study) برگرفته از بافتار اقتصادی و فرهنگی ایران، می تواند برای مخاطبان فارسی زبان ملموس تر و جذاب تر باشد. این کار به درک بهتر چالش های اخلاقی خاص در محیط کسب وکار ایران کمک می کند.
2. تمرکز بیشتر بر راه حل های عملی: با وجود معرفی مدل هایی مانند تورن، می توانست بخش هایی را به ارائه راهکارهای عملی تر و قابل اجرا برای حسابداران در مواجهه با دوراهی های اخلاقی اختصاص دهد. تمرکز بیشتر بر «چگونه» حل مسائل اخلاقی در کنار «چرایی» آن ها، می تواند به افزایش کاربردی بودن کتاب کمک کند.
3. بررسی روندها و فناوری های جدید: حرفه حسابداری تحت تأثیر فناوری های نوین مانند هوش مصنوعی و بلاکچین قرار گرفته است. بررسی ابعاد اخلاقی این تغییرات و تأثیر آن ها بر اصول اخلاقی حسابداری، می تواند به روزآمدی و جامعیت کتاب در نسخه های آتی بیفزاید.

این ملاحظات، صرفاً برای افزایش ارزش و دامنه نفوذ کتاب مطرح می شوند و از ارزش بنیادین اثر ارزشمند مهرفر و نادری فر نمی کاهد. این کتاب همچنان یک منبع حیاتی و الهام بخش برای هر کسی است که به دنبال درک عمیق تر از کارکرد اخلاق و حسابداری است.

نتیجه گیری

کتاب «کارکرد اخلاق و حسابداری» نوشته ابوطالب مهرفر و محبوبه نادری فر، اثری درخشان و ضروری در فهم پیوند ناگسستنی اخلاق و حرفه حسابداری است. این کتاب با تحلیل های عمیق و جامع خود، نه تنها مبانی نظری و مکاتب اخلاقی را در بستر حسابداری واکاوی می کند، بلکه اهمیت حضور فعال اخلاق در هر تصمیم و گزارشی را به خواننده یادآور می شود.

این اثر، فراتر از یک متن درسی صرف، یک راهنمای فکری است که به دانشجویان رشته حسابداری، حسابداران و مدیران مالی حرفه ای، و پژوهشگران کمک می کند تا با چشمی بازتر و ذهنی هوشیارتر به مسائل اخلاقی در دنیای مالی بنگرند. کتاب به ما می آموزد که حسابداری، نه تنها علم اعداد و ارقام، بلکه عرصه ای برای نمایش درستکاری، شفافیت و مسئولیت پذیری اخلاقی است؛ اصولی که ستون های اعتماد در بازارهای مالی را تشکیل می دهند و بدون آن ها، هیچ سیستمی قادر به بقا نخواهد بود.

توصیه می شود که هر کسی در این حوزه فعالیت می کند یا علاقه مند به درک عمیق تر روابط میان اخلاق و اقتصاد است، مطالعه این کتاب ارزشمند را در برنامه خود قرار دهد. این کتاب می تواند الهام بخش تغییرات مثبت در رویکردهای فردی و سازمانی باشد و به تقویت اخلاق حرفه ای حسابداری در جامعه منجر شود. با مطالعه «کارکرد اخلاق و حسابداری»، نه تنها دانش ما افزایش می یابد، بلکه دیدگاه ما نسبت به مسئولیت های اجتماعی و اخلاقی در حرفه حسابداری نیز عمق بیشتری پیدا می کند.

منابع

• مهرفر، ابوطالب؛ نادری فر، محبوبه. (۱۳۹۸). کارکرد اخلاق و حسابداری. انتشارات شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
• منابع و ماخذ مرتبط با فلسفه اخلاق و نظریات حسابداری مورد اشاره در متن کتاب.