در دنیای پویای امروز که تغییرات با سرعتی بی سابقه رخ می دهند نگاه به آینده و برنامه ریزی برای آن بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. توسعه فرآیندی مستمر و چندبعدی است که بدون ترسیم یک چشم انداز روشن و الهام بخش دستیابی به آن دشوار و حتی ناممکن خواهد بود. بسیاری از جوامع و سازمان ها با وجود تلاش های فراوان به دلیل عدم وجود یک تصویر واضح از آینده مطلوب یا ناتوانی در تبدیل آن چشم انداز به برنامه های عملی در مسیر توسعه با چالش های جدی مواجه می شوند. این محتوا به بررسی عمیق مفهوم چشم انداز نقش حیاتی آن در فرآیندهای توسعه و آینده پژوهی پیامدهای نداشتن آن و همچنین نگاهی به تجربیات و چالش های موجود در ترسیم و تحقق چشم اندازهای ملی و بخشی در ایران می پردازد. درک صحیح این مفاهیم و به کارگیری آن ها گامی اساسی در جهت ساختن آینده ای بهتر و دستیابی به توسعه ای پایدار خواهد بود.
چشم انداز تعاریف و مفاهیم مربوط به آن
چشم انداز تصویری آرمانی و الهام بخش از آینده ای مطلوب است که سازمان ها جوامع یا افراد برای خود ترسیم می کنند. این تصویر فراتر از اهداف کوتاه مدت یا حتی بلندمدت صرف یک وضعیت نهایی ایده آل را نشان می دهد که دستیابی به آن دلیل اصلی حرکت و تلاش محسوب می شود. چشم انداز به مثابه یک قطب نما عمل کرده و جهت کلی حرکت را مشخص می سازد. این مفهوم با مفاهیمی چون مأموریت (هدف فعلی و چرایی وجودی) ارزش ها (اصول و باورهای راهنما) و استراتژی (مسیر و چگونگی رسیدن به چشم انداز) ارتباط تنگاتنگی دارد اما از آن ها متمایز است. چشم انداز معمولاً جسورانه چالش برانگیز و در عین حال واقع بینانه است و می تواند منبع اصلی انگیزه و هم سویی درونی برای ذینفعان مختلف باشد. درک عمیق این مفهوم اولین گام برای بهره گیری مؤثر از آن در فرآیندهای برنامه ریزی و توسعه است.
تعریف چشم انداز
در تعریفی ساده و ملموس چشم انداز را می توان به دیدن منظره ای وسیع از ارتفاع بالا تشبیه کرد؛ جایی که می توان کلیت مسیر و مقصد را به وضوح مشاهده کرد حتی اگر جزئیات میانی راه کاملاً مشخص نباشند. چشم انداز در واقع بیانیه ای روشن و قدرتمند درباره آنچه می خواهیم در آینده به آن تبدیل شویم یا به دست آوریم. این تعریف شامل آرمان ها ارزش ها و خواسته های بنیادین ما برای آینده است. برخلاف اهداف که معمولاً دارای زمان بندی مشخص و قابل اندازه گیری هستند چشم انداز بیشتر یک دورنما یا افق بلندمدت است که ممکن است دستیابی کامل به آن زمان بر باشد و نیازمند تلاش مستمر در یک بازه زمانی طولانی باشد. این تعریف بر اهمیت داشتن یک تصویر ذهنی واضح از آینده تأکید می کند که می تواند راهنمای تصمیم گیری ها و اقدامات در زمان حال باشد و به ما کمک کند تا در مسیر درست باقی بمانیم.
ویژگی های یک چشم انداز مناسب
یک چشم انداز اثربخش و مناسب باید دارای ویژگی های کلیدی باشد تا بتواند نقش خود را به درستی ایفا کند. اولین ویژگی وضوح و شفافیت است؛ چشم انداز باید به گونه ای بیان شود که برای همه ذینفعان به راحتی قابل درک باشد و هیچ ابهامی در مورد مقصد نهایی وجود نداشته باشد. دوم الهام بخش بودن؛ چشم انداز باید آنقدر جذاب و آرمانی باشد که در افراد ایجاد انگیزه و اشتیاق برای حرکت و تلاش کند. سوم واقع بینانه بودن؛ اگرچه چشم انداز جسورانه است اما باید ریشه در واقعیت ها ظرفیت ها و توانمندی های موجود داشته باشد تا دستیابی به آن صرفاً یک آرزوی محال نباشد. چهارم مرتبط بودن؛ چشم انداز باید با مأموریت و ارزش های اصلی فرد یا سازمان همخوانی داشته باشد. پنجم انعطاف پذیری؛ در دنیای پر تغییر امروز چشم انداز باید به اندازه ای انعطاف پذیر باشد که بتواند در برابر تحولات غیرمنتظره مقاومت کرده و مسیر را متناسب با شرایط جدید تنظیم کند. در نهایت یک چشم انداز مناسب باید قابل ارتباط و انتشار باشد تا بتواند به ابزاری برای هم سویی و بسیج منابع تبدیل شود.
ضرر های عدم وجود چشم انداز
نداشتن چشم انداز روشن می تواند پیامدهای منفی متعددی برای افراد سازمان ها و حتی جوامع به همراه داشته باشد. یکی از اصلی ترین ضررها سردرگمی و فقدان جهت گیری است. بدون دانستن مقصد حرکت بی هدف می شود و انرژی و منابع به هدر می رود. این وضعیت می تواند منجر به انحراف از مسیر اصلی تصمیم گیری های لحظه ای و واکنشی به جای اقدامات راهبردی و در نهایت در جا زدن یا حتی پسرفت شود. عدم وجود چشم انداز همچنین باعث کاهش انگیزه و امید می شود. وقتی تصویری جذاب از آینده وجود ندارد تلاش ها معنی خود را از دست می دهند و افراد به سرعت دلسرد می شوند. این شرایط زمینه را برای رها کردن اهداف نیمه کاره و عدم دستیابی به پتانسیل های واقعی فراهم می آورد. علاوه بر این در غیاب چشم انداز ارزیابی عملکرد دشوار می شود زیرا معیار مشخصی برای سنجش پیشرفت وجود ندارد. در نتیجه عدم وجود چشم انداز نه تنها مانع پیشرفت می شود بلکه می تواند منجر به زیان های قابل توجهی در ابعاد مختلف گردد.
پیشینه
بررسی پیشینه توسعه و نگاه به آینده در ایران نشان می دهد که تلاش ها برای نوسازی و پیشرفت سابقه ای طولانی دارد. شخصیت های تاریخی چون عباس میرزا امیرکبیر و دیگران در دوره های مختلف با درک ضرورت تحول گام هایی در جهت پیشرفت کشور برداشتند. با این حال مسیر توسعه در ایران همواره با چالش ها و فراز و نشیب های بسیاری همراه بوده است. در دهه های اخیر کشف و اتکا به درآمدهای نفتی ساختار اقتصادی کشور را تحت تأثیر قرار داده و در عین حال فرصت ها و چالش های جدیدی را برای توسعه ایجاد کرده است. تدوین اسنادی مانند سند چشم انداز بیست ساله تلاشی برای ایجاد یک چارچوب بلندمدت برای توسعه بوده است. اما تجربه نشان داده که صرف تدوین این اسناد کافی نیست و تحقق آن ها نیازمند درک عمیق از واقعیت ها ظرفیت های درونی و بیرونی و همچنین مشارکت فعالانه همه ذینفعان است. مقایسه وضعیت کنونی اقتصاد ایران با کشورهایی مانند ترکیه و عربستان سعودی که در گذشته در سطح مشابهی قرار داشتند ضرورت بازنگری در رویکردهای توسعه و برنامه ریزی برای آینده را بیش از پیش آشکار می سازد.
نقش چشم انداز در آینده پژوهی
آینده پژوهی دانشی میان رشته ای است که به مطالعه نظام مند آینده های ممکن محتمل و مطلوب می پردازد و هدف آن کمک به تصمیم گیری بهتر در زمان حال است. چشم انداز نقش محوری در فرآیند آینده پژوهی ایفا می کند زیرا نقطه شروع و جهت گیری اصلی این مطالعات را فراهم می آورد. آینده پژوهی صرفاً پیش بینی آینده نیست بلکه تلاش برای درک نیروهای محرکه تغییر و ترسیم مسیرهایی است که می توانند ما را به آینده ای مطلوب تر رهنمون شوند. این آینده مطلوب همان چیزی است که در قالب چشم انداز بیان می شود. آینده پژوهان با استفاده از ابزارها و روش های مختلف مانند تحلیل روندها شناسایی عدم قطعیت ها و سناریونویسی به بررسی امکان پذیری و چالش های دستیابی به چشم انداز می پردازند و راهبردهایی برای رسیدن به آن ارائه می دهند. بنابراین چشم انداز نه تنها مقصد را مشخص می کند بلکه به آینده پژوهی چارچوب و هدف می بخشد و آن را از یک فعالیت نظری صرف به ابزاری قدرتمند برای هدایت فرآیندهای توسعه تبدیل می کند.
مبانی و اصول آینده پژوهی
آینده پژوهی بر مبانی و اصول مشخصی استوار است که آن را از پیش بینی های ساده یا حدس و گمان متمایز می کند. یکی از اصول کلیدی نگاه سیستمی و جامع به پدیده هاست؛ آینده پژوهان معتقدند که آینده نتیجه تعامل پیچیده عوامل مختلف اقتصادی اجتماعی فرهنگی تکنولوژیکی و زیست محیطی است و نمی توان آن را با بررسی صرف یک یا چند عامل پیش بینی کرد. اصل دیگر پذیرش عدم قطعیت است؛ آینده پژوهی به جای تلاش برای پیش بینی دقیق یک آینده واحد بر شناسایی و درک عدم قطعیت ها و بررسی آینده های محتمل مختلف تمرکز دارد. همچنین آینده پژوهی بر مشارکت فعال ذینفعان تأکید دارد چرا که آینده ساختنی است و همه افراد در شکل گیری آن نقش دارند. استفاده از روش های کمی و کیفی متنوع نگاه بلندمدت و هدف گذاری برای ساختن آینده ای مطلوب (که با چشم انداز همسو است) از دیگر مبانی و اصول کلیدی این حوزه محسوب می شوند.
آینده شناسی
آینده شناسی یا Foresight به معنای نگاه نظام مند و بلندمدت به آینده برای شناسایی فرصت ها و چالش های نوظهور درک عمیق از نیروهای محرکه تغییر و پیامدهای آن ها و استفاده از این دانش برای تصمیم گیری بهتر در زمان حال و شکل دهی به آینده است. آینده شناسی فراتر از پیش بینی است و شامل فعالیت هایی مانند رصد محیطی تحلیل روندها شناسایی عوامل عدم قطعیت سناریونویسی و تدوین راهبرد می شود. هدف اصلی آینده شناسی افزایش توانمندی افراد و سازمان ها برای سازگاری با تغییرات و بهره برداری از فرصت های آینده است. در ارتباط با چشم انداز آینده شناسی به ما کمک می کند تا اعتبار امکان پذیری و چالش های دستیابی به چشم انداز را در پرتو تحولات احتمالی آینده بسنجیم و مسیرهای رسیدن به آن را با اطمینان بیشتری ترسیم کنیم. آینده شناسی ابزاری قدرتمند برای تبدیل چشم اندازهای آرمانی به واقعیت های ملموس است.
سناریو نویسی
سناریونویسی یکی از قدرتمندترین ابزارهای آینده پژوهی است که به ما امکان می دهد تا مجموعه ای از آینده های ممکن را بر اساس ترکیبات مختلفی از عوامل کلیدی و عدم قطعیت ها بررسی کنیم. سناریوها داستان هایی منطقی و منسجم درباره چگونگی تحول جهان در آینده هستند و به ما کمک می کنند تا خارج از چارچوب فکری معمول خود بیندیشیم و برای طیف وسیعی از احتمالات آماده شویم. فرآیند سناریونویسی معمولاً شامل شناسایی نیروهای محرکه کلیدی تعیین عدم قطعیت های اصلی ترسیم منطق سناریوها و توصیف تفصیلی هر سناریو است. در ارتباط با چشم انداز سناریوها می توانند برای آزمودن استحکام چشم انداز در شرایط مختلف آینده مورد استفاده قرار گیرند. با قرار دادن چشم انداز در هر سناریو می توان چالش ها فرصت ها و مسیرهای مختلف دستیابی به آن را شناسایی کرد و استراتژی ها را متناسب با این آینده های محتمل تنظیم نمود. سناریونویسی به انعطاف پذیری و تاب آوری در مواجهه با آینده کمک می کند.
نقشه راه
نقشه راه (Roadmap) یک برنامه عملیاتی است که مسیر گام به گام حرکت از وضعیت فعلی به سمت چشم انداز مطلوب را نشان می دهد. در حالی که چشم انداز مقصد نهایی را ترسیم می کند نقشه راه چگونگی رسیدن به آن مقصد را با جزئیات بیشتری مشخص می سازد. نقشه راه شامل مراحل کلیدی نقاط عطف (Milestones) مسئولیت ها منابع مورد نیاز زمان بندی تقریبی و شاخص های ارزیابی پیشرفت است. تدوین نقشه راه فرآیند ترجمه چشم انداز و استراتژی های کلی به اقدامات مشخص و قابل اجرا است. یک نقشه راه خوب ارتباط منطقی بین اقدامات کوتاه مدت و بلندمدت را برقرار می کند و به همه دست اندرکاران کمک می کند تا نقش خود را در دستیابی به چشم انداز درک کنند. نقشه راه ابزاری حیاتی برای مدیریت فرآیندهای پیچیده توسعه و اطمینان از حرکت مستمر و هدفمند در جهت تحقق چشم انداز است.
سند چشم انداز بلندمدت توسعه جمهوری اسلامی ایران (مبانی و ویژگی ها سیاست های کلی و آینده های ممکن تا 1404)
سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران که افق آن سال 1404 هجری شمسی است با هدف ترسیم تصویری از ایران توسعه یافته در این سال تدوین شد. این سند مجموعه ای از آرمان ها و اهداف کلان را در حوزه های مختلف اقتصادی اجتماعی فرهنگی علمی و فناوری و سیاسی ترسیم کرد. مبانی این سند آرمان های انقلاب اسلامی و اهداف نظام جمهوری اسلامی در دستیابی به جایگاهی برتر در منطقه بود. ویژگی اصلی آن نگاه بلندمدت و جامع به فرآیند توسعه و تلاش برای ایجاد هم گرایی میان قوای مختلف و نهادهای کشور در جهت تحقق این آرمان ها بود. سیاست های کلی نظام که توسط مقام معظم رهبری ابلاغ می شوند نقش مهمی در تعیین چارچوب و جهت گیری های اصلی این سند و برنامه های توسعه پنج ساله پس از آن داشتند. این سند آینده های ممکنی را در نظر می گرفت که ایران به کشوری توسعه یافته برخوردار از دانش و فناوری با اقتصادی پویا و جایگاهی برجسته در منطقه تبدیل شود.
متن سند چشم انداز
سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران تصویری کلان از وضعیت مطلوب کشور در سال 1404 ارائه می دهد. اگرچه متن کامل آن شامل جزئیات فراوانی است اما هسته اصلی آن بر آرمان هایی چون دستیابی به رتبه اول اقتصادی علمی و فناوری در منطقه برخورداری از جامعه ای دانش بنیان عدالت اجتماعی و تعامل سازنده با جهان استوار بود. این سند به صراحت بر ضرورت دستیابی به توسعه ای همه جانبه و پایدار تأکید داشت و چارچوبی برای برنامه ریزی های میان مدت و کوتاه مدت فراهم می آورد. متن سند بیانگر خواست ملی برای تحول و پیشرفت بود و قرار بود مبنای تدوین برنامه های توسعه پنج ساله قرار گیرد تا اقدامات اجرایی در راستای تحقق آن آرمان ها صورت پذیرد.
تصویب سند در مجمع تشخیص مصلحت و ابلاغ
تدوین و تصویب سند چشم انداز فرآیندی بود که با مشارکت نهادهای عالی نظام صورت گرفت. مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان یکی از ارکان تصمیم ساز کشور نقش مهمی در بررسی اصلاح و تصویب نهایی این سند ایفا کرد. پس از تصویب سند توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شد تا به عنوان یک سند بالادستی و راهبردی مبنای برنامه ریزی و عمل قوای سه گانه و سایر نهادهای کشور قرار گیرد. این فرآیند نشان دهنده اهمیت بالای سند چشم انداز در نظام برنامه ریزی و حکمرانی کشور بود و بر ضرورت هم سویی اقدامات در سطوح مختلف با آرمان ها و اهداف کلان ترسیم شده در آن تأکید داشت.
میزان تحقق اهداف اقتصادی سند چشم انداز
ارزیابی ها نشان می دهد که میزان تحقق اهداف اقتصادی سند چشم انداز 1404 به ویژه در مقایسه با آرمان های بلندپروازانه آن و در قیاس با رشد اقتصادی برخی کشورهای منطقه رضایت بخش نبوده است. با وجود تلاش ها و اجرای برنامه های توسعه ای متعدد چالش های ساختاری تحریم ها نوسانات قیمت نفت و سایر عوامل مانع از دستیابی کامل به جایگاه اقتصادی پیش بینی شده در سند شده اند. مقایسه وضعیت فعلی اقتصاد ایران با کشورهایی مانند ترکیه و عربستان سعودی که در ابتدای دوره چشم انداز در شرایط مشابه یا پایین تری قرار داشتند اما اکنون از نظر شاخص هایی مانند تولید ناخالص داخلی (GDP) وضعیت بهتری دارند گواه این مدعاست. این عدم تحقق ضرورت آسیب شناسی دقیق دلایل ناکامی ها و بازنگری در رویکردها و سازوکارهای تدوین و اجرای سند چشم انداز جدید را برجسته می سازد.
ترسیم چشم انداز آینده ایران و رسالت صاحب نظران و نخبگان کشور
با نزدیک شدن به پایان افق سند چشم انداز 1404 بحث تدوین سند چشم انداز جدید برای آینده ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است. ترسیم چشم اندازی واقع بینانه الهام بخش و قابل تحقق برای آینده کشور نیازمند مشارکت حداکثری و هم افزایی ظرفیت های فکری و تخصصی صاحب نظران خبرگان و نخبگان کشور در حوزه های مختلف است. دانشگاهیان پژوهشگران کارشناسان بخش خصوصی نمایندگان نهادهای مدنی و سایر متخصصان باید نقش فعال و مؤثری در این فرآیند ایفا کنند. رسالت نخبگان آسیب شناسی دقیق دلایل عدم تحقق چشم انداز قبلی ارائه تحلیل های کارشناسانه از وضعیت موجود و روندهای آینده و پیشنهاد راهکارها و جهت گیری های اساسی برای ترسیم چشم اندازی متناسب با واقعیت ها ظرفیت ها و چالش های پیش روی کشور است. این مشارکت تضمین کننده تدوین سندی خواهد بود که نه تنها آرمانی است بلکه ریشه در شناخت عمیق از سرزمین و توانمندی های واقعی ایران دارد و قابلیت اجرایی بالاتری خواهد داشت.
توسعه صادرات خدمات فنی و مهندسی با مشارکت در پروژه های صندوق اوپک
صادرات خدمات فنی و مهندسی یکی از ظرفیت های مهم اقتصادی ایران است که می تواند نقش بسزایی در تحقق چشم انداز توسعه کشور ایفا کند. ایران دارای نیروی انسانی متخصص و شرکت های توانمندی در این حوزه است که قادر به ارائه خدمات در پروژه های بزرگ عمرانی و صنعتی در سطح بین المللی هستند. مشارکت در پروژه هایی که توسط صندوق توسعه بین المللی اوپک (OFID) یا سایر نهادهای مالی بین المللی تأمین مالی می شوند فرصت مغتنمی برای شرکت های ایرانی فراهم می آورد تا حضور خود را در بازارهای هدف گسترش دهند تجربه کسب کنند و ارزآوری داشته باشند. توسعه هدفمند صادرات این خدمات نیازمند حمایت های دولتی تسهیل گری در فرآیندهای قانونی و مالی و همچنین تقویت توان رقابتی شرکت ها از طریق ارتقاء استانداردها و بهره گیری از فناوری های نوین است. این رویکرد نه تنها به رشد اقتصادی کمک می کند بلکه جایگاه منطقه ای و بین المللی ایران را نیز تقویت می بخشد و با چشم انداز تبدیل شدن به یک قدرت اقتصادی در منطقه همسو است.
فناوری
فناوری به عنوان یک نیروی پیشران اصلی نقش تعیین کننده ای در شکل دهی به آینده و فرآیندهای توسعه ایفا می کند. تحولات شگرف در حوزه های مختلف تکنولوژی از جمله هوش مصنوعی اینترنت اشیاء بیوتکنولوژی و انرژی های تجدیدپذیر در حال تغییر بنیادین ساختارهای اقتصادی اجتماعی و حتی زیست محیطی هستند. دستیابی به چشم اندازهای توسعه ای در دنیای امروز بدون سرمایه گذاری جدی و هدفمند در حوزه فناوری و نوآوری ممکن نیست. کشورهایی که در زمینه جذب توسعه و به کارگیری فناوری های پیشرفته موفق تر عمل کرده اند توانسته اند مسیر رشد و پیشرفت را با سرعت بیشتری طی کنند. برای ایران نیز بهره گیری از ظرفیت های داخلی و بین المللی در حوزه فناوری یکی از الزامات اصلی برای تحقق چشم انداز توسعه ای و ارتقاء جایگاه در اقتصاد جهانی است. این امر مستلزم تقویت زیرساخت های علمی و پژوهشی حمایت از شرکت های دانش بنیان و ایجاد اکوسیستم نوآوری پویا است.
۲۰ درصد از GDP دنیا در آینده به هوش مصنوعی تعلق می گیرد
یکی از مصادیق بارز نقش محوری فناوری در آینده پیش بینی ها در مورد سهم فزاینده هوش مصنوعی (AI) در اقتصاد جهانی است. بر اساس برخی برآوردها در دهه های آینده ممکن است تا 20 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) جهان به طور مستقیم یا غیرمستقیم به هوش مصنوعی وابسته باشد. این آمار نشان دهنده پتانسیل عظیم AI برای افزایش بهره وری ایجاد صنایع جدید تحول در خدمات و بهبود کیفیت زندگی است. کشورهایی که بتوانند در زمینه تحقیق و توسعه کاربردها و تنظیم گری هوش مصنوعی پیشرو باشند مزیت رقابتی قابل توجهی در اقتصاد آینده خواهند داشت. برای تحقق چشم انداز توسعه ای ایران ضروری است که سرمایه گذاری جدی در این حوزه صورت گیرد نیروی انسانی متخصص تربیت شود و راهکارهای مبتنی بر AI برای حل چالش های موجود و ایجاد ارزش های جدید به کار گرفته شوند.
مدیریت و نوآوری
دستیابی به چشم اندازهای بلندمدت توسعه تنها با داشتن منابع و فناوری کافی میسر نمی شود بلکه نیازمند مدیریت اثربخش و فرهنگ نوآوری پویا است. مدیریت کارآمد شامل برنامه ریزی راهبردی سازماندهی منابع هدایت و رهبری افراد و کنترل و ارزیابی عملکرد است که همگی باید در راستای تحقق چشم انداز صورت پذیرند. نوآوری نیز فرآیند تبدیل ایده های جدید به محصولات خدمات یا فرآیندهای ارزشمند است و موتور محرکه اصلی رشد و رقابت پذیری در دنیای امروز محسوب می شود. ایجاد فرهنگ سازمانی و ملی که مشوق نوآوری ریسک پذیری معقول و یادگیری مستمر باشد برای انطباق با تغییرات و بهره برداری از فرصت های جدید ضروری است. هم افزایی مدیریت صحیح و نوآوری امکان تبدیل پتانسیل ها به عملکرد واقعی را فراهم می آورد و مسیر رسیدن به چشم انداز را هموار می سازد.
علمی – پژوهشی و تربیتی
پایه و اساس هرگونه توسعه پایدار و بلندمدت نظام علمی پژوهشی و تربیتی قوی است. دانشگاه ها مراکز تحقیقاتی و نهادهای آموزشی نقش حیاتی در تربیت نیروی انسانی متخصص و کارآمد تولید دانش جدید و حل مسائل جامعه ایفا می کنند. سرمایه گذاری در این حوزه ها به معنای سرمایه گذاری در آینده است. نظام علمی-پژوهشی باید با نیازهای جامعه و جهت گیری های چشم انداز توسعه همسو باشد و به تولید دانش و فناوری مورد نیاز برای تحقق آن کمک کند. نظام تربیتی نیز مسئولیت پرورش شهروندانی خلاق مسئولیت پذیر و دارای مهارت های لازم برای مشارکت در ساختن آینده را بر عهده دارد. ارتباط مؤثر میان صنعت دانشگاه و جامعه و همچنین حمایت از تحقیقات بنیادی و کاربردی از الزامات تقویت این حوزه و تضمین نقش آفرینی آن در تحقق چشم انداز ملی است.
توسعه پایدار
توسعه پایدار رویکردی جامع به توسعه است که تلاش می کند نیازهای نسل حاضر را بدون به خطر انداختن توانایی نسل های آینده در برآورده کردن نیازهای خود تأمین کند. این مفهوم بر سه رکن اصلی تأکید دارد: پایداری اقتصادی پایداری اجتماعی و پایداری زیست محیطی. دستیابی به چشم اندازهای توسعه ای در بلندمدت بدون توجه جدی به ابعاد پایداری ممکن نیست. چالش های زیست محیطی مانند کم آبی فرسایش خاک آلودگی هوا و از بین رفتن منابع طبیعی پایداری توسعه در ایران را تهدید می کنند. بنابراین در ترسیم و اجرای چشم اندازهای آینده باید ملاحظات زیست محیطی و اجتماعی به طور کامل در نظر گرفته شوند و توسعه بر اساس ظرفیت ها و محدودیت های واقعی سرزمین و با هدف حفظ منابع برای نسل های آینده صورت پذیرد. توسعه پایدار چارچوبی ضروری برای تضمین دوام و کیفیت دستیابی به چشم اندازهای توسعه ای است.
چشم انداز شهرهای آینده
شهرها مراکز اصلی فعالیت های اقتصادی اجتماعی و فرهنگی هستند و بخش قابل توجهی از جمعیت جهان در آن ها زندگی می کنند. چشم انداز شهرهای آینده تصویری از محیط های شهری است که پایدار تاب آور هوشمند و با کیفیت زندگی بالا هستند. این چشم انداز شامل عناصری مانند حمل ونقل پاک و کارآمد مدیریت هوشمند منابع (آب انرژی پسماند) فضاهای عمومی باکیفیت زیرساخت های ارتباطی پیشرفته و حکمرانی شهری مشارکتی است. فناوری های نوین به ویژه هوش مصنوعی و اینترنت اشیاء نقش کلیدی در تحقق چشم انداز شهرهای هوشمند ایفا می کنند. برنامه ریزی شهری باید با چشم انداز ملی توسعه همسو باشد و با در نظر گرفتن چالش های رشد جمعیت تغییرات اقلیمی و نیازهای متنوع شهروندان به سمت ایجاد شهرهایی حرکت کند که نه تنها از نظر اقتصادی پویا هستند بلکه از نظر اجتماعی عادلانه و از نظر زیست محیطی پایدار باشند.
ایران و ویتنام در مسیر همکاری هدفمند
همکاری های بین المللی به ویژه با کشورهای در حال توسعه و نوظهور می تواند نقش مهمی در تحقق چشم انداز توسعه ای کشور ایفا کند. ایران و ویتنام به عنوان دو کشور با پتانسیل های اقتصادی و جمعیتی قابل توجه می توانند مسیر همکاری های هدفمند را برای منافع متقابل دنبال کنند. این همکاری ها می تواند در حوزه های مختلفی از جمله تجارت سرمایه گذاری مشترک انتقال فناوری کشاورزی انرژی و گردشگری صورت پذیرد. شناسایی زمینه های مکمل اقتصادی تسهیل مبادلات تجاری ایجاد چارچوب های قانونی و مالی مناسب برای سرمایه گذاری و حمایت از بخش های خصوصی دو کشور از جمله گام های ضروری برای تقویت این همکاری ها هستند. توسعه روابط با کشورهایی مانند ویتنام بخشی از استراتژی متنوع سازی شرکای تجاری و اقتصادی و کاهش وابستگی به بازارهای سنتی است که می تواند به تحقق چشم انداز توسعه ای ایران در عرصه بین المللی کمک کند.
چشم انداز چیست؟
چشم انداز تصویری آرمانی و الهام بخش از آینده ای مطلوب است که افراد سازمان ها یا جوامع برای خود ترسیم می کنند و مسیر حرکت آنها را در بلندمدت مشخص می سازد.
چرا باید چشم انداز داشته باشیم؟
داشتن چشم انداز باعث وضوح مسیر افزایش انگیزه همسویی تلاش ها و استفاده بهینه از منابع در جهت دستیابی به اهداف بلندمدت و ساختن آینده ای مطلوب می شود.
تفاوت میان هدفگذاری و چشم انداز چیست؟
چشم انداز تصویری کلی و بلندمدت از آینده است در حالی که هدفگذاری شامل تعیین گام های مشخص قابل اندازه گیری و زمان بندی شده برای رسیدن به نقاط خاص در مسیر چشم انداز است.
سند چشم انداز ایران چیست؟
سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران سندی بالادستی بود که تصویری آرمانی از جایگاه اقتصادی علمی و منطقه ای ایران در افق 1404 را ترسیم می کرد.
سند چشم انداز ایران چقدر محقق شده است؟
ارزیابی ها نشان می دهد که با وجود برخی پیشرفت ها اهداف کلان اقتصادی سند چشم انداز 1404 به طور کامل و مطابق با آرمان های اولیه محقق نشده است.