اندام تناسلی جنین پسر زودتر تشکیل میشود یا دختر؟

پاسخ کوتاه : در حالی که مراحل اولیه تمایز جنسی در جنین های پسر و دختر تقریباً به طور همزمان آغاز می شود روند تکامل اندام های تناسلی بیرونی در جنین پسر به دلیل تاثیر هورمون های مردانه (آندروژن ها) معمولاً کمی زودتر قابل تشخیص می شود. با این حال این تفاوت زمانی بسیار ظریف است و نباید به عنوان یک قاعده قطعی در نظر گرفته شود. تمایز جنسی یک فرآیند پیچیده و تدریجی است که در هر دو جنس به طور موازی و با هماهنگی دقیق پیش می رود.

شکل گیری اندام های جنسی : یک نگاه اجمالی

تکامل اندام های جنسی جنین که به عنوان تمایز جنسی شناخته می شود یک سفر شگفت انگیز و پیچیده در دوران بارداری است. این فرآیند حیاتی که تعیین کننده جنسیت بیولوژیکی نوزاد است از تعامل ظریف بین ژن ها هورمون ها و عوامل محیطی ناشی می شود. درک مراحل و زمان بندی این تکامل نه تنها برای متخصصان پزشکی بلکه برای والدین مشتاق نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

در ابتدای بارداری جنین در مرحله ای قرار دارد که به آن مرحله دوجنسی یا بی پتانسیل گفته می شود. به این معنی که اندام های جنسی اولیه هنوز نه به سمت مردانه و نه به سمت زنانه تمایز نیافته اند. در این مرحله ساختارهای اولیه جنسی در هر دو جنین پسر و دختر یکسان هستند.

سپس با شروع هفته های ششم و هفتم بارداری یک سری رویدادهای ژنتیکی و هورمونی پیچیده آغاز می شود که مسیر تمایز جنسی را تعیین می کند. در جنین های دارای کروموزوم های جنسی XY ژن SRY (ناحیه تعیین کننده جنسیت روی کروموزوم Y) فعال می شود. این ژن پروتئینی به نام فاکتور تعیین کننده بیضه (TDF) تولید می کند که نقش کلیدی در هدایت گنادهای اولیه به سمت تبدیل شدن به بیضه ها دارد. در مقابل در جنین های دارای کروموزوم های جنسی XX عدم وجود ژن SRY باعث می شود که گنادهای اولیه به سمت تخمدان ها تمایز یابند.

پس از شکل گیری گنادها (بیضه ها یا تخمدان ها) هورمون ها نقش اصلی را در مراحل بعدی تمایز جنسی ایفا می کنند. بیضه ها شروع به تولید هورمون های مردانه به ویژه تستوسترون می کنند. تستوسترون و متابولیت فعال آن دی هیدروتستوسترون (DHT) مسئول ایجاد ویژگی های جنسی مردانه از جمله تکامل اندام های تناسلی مردانه بیرونی و درونی هستند. در جنین های دختر در غیاب مقادیر قابل توجه تستوسترون مسیر تکامل پیش فرض زنانه دنبال می شود و اندام های جنسی زنانه شکل می گیرند.

مراحل اولیه تمایز جنسی

همانطور که گفته شد مراحل اولیه تمایز جنسی در جنین های پسر و دختر بسیار مشابه است و تقریباً به طور همزمان آغاز می شود. در اینجا به برخی از نقاط عطف کلیدی در این مراحل اولیه اشاره می کنیم :

• هفته ۴–۶ بارداری : مهاجرت سلول های جنسی اولیه به ناحیه گنادال. این سلول ها که از کیسه زرده منشا می گیرند به محل گنادهای در حال تکامل می روند و در آنجا به سلول های جنسی (اسپرماتوسیت ها یا اووسیت ها) تبدیل می شوند.
• هفته ۶ بارداری : شکل گیری گنادهای اولیه. در این مرحله ساختارهای اولیه گنادها که به آنها گانادهای دوجنسی نیز گفته می شود ظاهر می شوند. این گنادها هنوز پتانسیل تبدیل شدن به بیضه یا تخمدان را دارند.
• هفته ۷ بارداری : فعال شدن ژن SRY در جنین های پسر و شروع تمایز بیضه ها. در جنین های XX عدم فعال شدن SRY منجر به تمایز گنادها به تخمدان ها می شود.
• هفته ۸ بارداری : شروع تولید هورمون های جنسی. بیضه های تازه تمایز یافته شروع به تولید تستوسترون می کنند. تخمدان ها در این مرحله هنوز به طور فعال هورمون تولید نمی کنند.

در این مراحل اولیه تفاوت های قابل توجهی در زمان بندی بین جنین های پسر و دختر وجود ندارد. تمایز گنادها و شروع تولید هورمون های جنسی تقریباً به طور همزمان در هر دو جنس آغاز می شود.

تکامل اندام تناسلی در جنین پسر

تکامل اندام تناسلی مردانه تحت تاثیر قوی هورمون های آندروژن به ویژه تستوسترون و DHT قرار دارد. این هورمون ها از بیضه های جنین ترشح می شوند و نقش کلیدی در هدایت مسیر تکامل مردانه ایفا می کنند.

مراحل کلیدی تکامل اندام تناسلی پسر :

• هفته ۹–۱۲ بارداری : تمایز مجاری ولفیان و شکل گیری اندام های جنسی داخلی مردانه. تستوسترون باعث تحریک مجاری ولفیان می شود تا به اپیدیدیم مجرای دفران و وزیکول های منی تبدیل شوند. همچنین هورمون ماده مهارکننده مولرین (AMH) که توسط سلول های سرتولی بیضه تولید می شود باعث پسرفت مجاری مولرین می شود که در غیر این صورت به رحم و لوله های فالوپ در جنس ماده تبدیل می شوند.
• هفته ۹–۱۳ بارداری : شروع تمایز اندام تناسلی خارجی مردانه. DHT که از تبدیل تستوسترون به دست می آید نقش اصلی را در این مرحله ایفا می کند. تکمه جنسی (genital tubercle) تحت تاثیر DHT بزرگ شده و به آلت تناسلی مردانه تبدیل می شود. چین های لبیو-اسکروتال (labioscrotal folds) به هم جوش می خورند و کیسه بیضه را تشکیل می دهند. شیار مجرای ادرار در زیر آلت تناسلی مردانه شکل می گیرد.
• هفته ۱۴–۲۰ بارداری : تکمیل شکل گیری آلت تناسلی مردانه و کیسه بیضه. آلت تناسلی مردانه به رشد خود ادامه می دهد و مجرای ادرار کامل می شود. بیضه ها از حفره شکمی به سمت کیسه بیضه نزول می کنند. این نزول معمولاً در اواخر بارداری یا اوایل دوران نوزادی کامل می شود.

به طور کلی تکامل اندام تناسلی مردانه بیرونی در جنین پسر در حدود هفته های ۹ تا ۱۳ بارداری به سرعت پیش می رود و در هفته ۱۴ تا ۲۰ بارداری به بلوغ می رسد. در این بازه زمانی اندام تناسلی مردانه به طور واضح قابل تشخیص می شود.

تکامل اندام تناسلی در جنین دختر

در جنین دختر در غیاب مقادیر قابل توجه هورمون های آندروژن مسیر تکامل پیش فرض زنانه دنبال می شود. به عبارت دیگر بدون سیگنال های هورمونی خاص برای هدایت به سمت مسیر مردانه جنین به طور طبیعی به سمت تکامل زنانه پیش می رود.

مراحل کلیدی تکامل اندام تناسلی دختر :

• هفته ۹–۱۲ بارداری : پسرفت مجاری ولفیان و تکامل مجاری مولرین. در غیاب تستوسترون مجاری ولفیان پسرفت می کنند. مجاری مولرین که در جنین پسر به دلیل AMH پسرفت می کنند در جنین دختر باقی می مانند و به رحم لوله های فالوپ و بخش بالایی واژن تبدیل می شوند.
• هفته ۱۱–۱۴ بارداری : شروع تمایز اندام تناسلی خارجی زنانه. در غیاب DHT تکمه جنسی به کلیتوریس تبدیل می شود. چین های لبیو-اسکروتال به لب های بزرگ فرج (لابیا ماژورا) تبدیل می شوند و چین های اوروژنیتال به لب های کوچک فرج (لابیا مینورا) تبدیل می شوند. شیار اوروژنیتال باز می ماند و دهلیز واژن و مجرای ادرار را تشکیل می دهد.
• هفته ۲۰ بارداری به بعد : تکمیل شکل گیری اندام تناسلی زنانه. اندام تناسلی خارجی زنانه به رشد خود ادامه می دهد و به شکل نهایی خود می رسد. تخمدان ها به حفره لگن نزول می کنند.

تکامل اندام تناسلی زنانه بیرونی در جنین دختر کمی دیرتر از جنین پسر شروع می شود و روند آن کندتر است. اندام تناسلی دخترانه معمولاً تا هفته ۱۴ بارداری به طور واضح قابل تشخیص نیست و تکامل کامل آن تا هفته ۲۰ بارداری و بعد از آن ادامه دارد.

تفاوت های کلیدی در زمان بندی

با مقایسه روند تکامل اندام تناسلی در جنین های پسر و دختر می توان به برخی تفاوت های ظریف در زمان بندی دست یافت :

• تمایز گنادها : تمایز گنادها به بیضه ها یا تخمدان ها در هفته ۷ بارداری در هر دو جنس تقریباً به طور همزمان رخ می دهد.
• تکامل اندام تناسلی داخلی : تکامل اندام های جنسی داخلی (مجاری ولفیان در پسران مجاری مولرین در دختران) نیز در هفته های ۹ تا ۱۲ بارداری در هر دو جنس به طور موازی پیش می رود.
• تکامل اندام تناسلی خارجی : تفاوت اصلی در زمان بندی در تکامل اندام تناسلی خارجی رخ می دهد. به دلیل تاثیر هورمون های آندروژن تمایز اندام تناسلی مردانه بیرونی کمی زودتر و سریع تر از تمایز اندام تناسلی زنانه بیرونی آغاز می شود. اندام تناسلی مردانه معمولاً در هفته ۱۲-۱۳ بارداری به طور واضح قابل تشخیص است در حالی که اندام تناسلی زنانه ممکن است تا هفته ۱۴ بارداری یا بعد از آن به طور واضح قابل تشخیص نباشد.

بنابراین پاسخ دقیق تر به سوال اصلی این است که در حالی که مراحل اولیه تمایز جنسی تقریباً همزمان است تکامل اندام تناسلی بیرونی پسر به دلیل تاثیر هورمون های مردانه معمولاً کمی زودتر قابل تشخیص می شود. با این حال این تفاوت زمانی ظریف است و نباید به عنوان یک قاعده سخت و سریع در نظر گرفته شود.

مهم است تاکید شود که تمایز جنسی یک فرآیند پیوسته و تدریجی است و زمان بندی دقیق آن می تواند در افراد مختلف کمی متفاوت باشد. علاوه بر این عوامل دیگری مانند کیفیت تصویر سونوگرافی و موقعیت جنین نیز می توانند بر زمان تشخیص جنسیت در سونوگرافی تاثیر بگذارند.

تشخیص و بررسی سلامت اندام های جنسی جنین

تشخیص جنسیت جنین و بررسی سلامت اندام های جنسی جنین معمولاً از طریق سونوگرافی در دوران بارداری انجام می شود.

• سونوگرافی سه ماهه دوم (هفته ۱۸–۲۲ بارداری) : این سونوگرافی که به عنوان اسکن آنومالی نیز شناخته می شود به طور معمول برای بررسی دقیق آناتومی جنین از جمله اندام های جنسی انجام می شود. در این سونوگرافی تکنسین سونوگرافی به دنبال نشانه های مشخصی از اندام تناسلی پسرانه (مانند آلت تناسلی مردانه و کیسه بیضه) یا دخترانه (مانند لب های فرج) می گردد. در این مرحله جنسیت جنین با دقت بالایی قابل تشخیص است به خصوص اگر جنین در موقعیت مناسبی قرار داشته باشد.
• سونوگرافی سه ماهه اول (هفته ۱۱–۱۴ بارداری) : در برخی موارد جنسیت جنین ممکن است در سونوگرافی سه ماهه اول نیز قابل تشخیص باشد به ویژه اگر جنین پسر باشد. در این سونوگرافی تکنسین سونوگرافی به دنبال علامت تکمه جنسی می گردد. زاویه تکمه جنسی نسبت به خط میانی بدن جنین می تواند در تعیین جنسیت کمک کننده باشد. زاویه رو به بالا معمولاً نشان دهنده جنسیت پسر و زاویه صاف یا رو به پایین معمولاً نشان دهنده جنسیت دختر است. با این حال دقت تشخیص جنسیت در سه ماهه اول کمتر از سه ماهه دوم است.

علاوه بر تعیین جنسیت سونوگرافی می تواند برای بررسی سلامت اندام های جنسی جنین نیز مفید باشد. سونوگرافیست به دنبال هرگونه ناهنجاری ساختاری مانند :

• ابهام جنسی (Intersex) : شرایطی که در آن اندام های جنسی جنین به طور واضح مردانه یا زنانه نیستند و ویژگی های هر دو جنس را نشان می دهند.
• هیپوسپادیاس : یک نقص مادرزادی در پسران که در آن سوراخ مجرای ادرار در زیر آلت تناسلی مردانه قرار دارد به جای نوک آن.
• اپیسپادیاس : یک نقص مادرزادی نادرتر که در آن سوراخ مجرای ادرار در بالای آلت تناسلی مردانه قرار دارد.
• بیضه نزول نکرده (کریپتورکیدیسم) : شرایطی که در آن یک یا هر دو بیضه به کیسه بیضه نزول نکرده اند.
• هیدروسل : تجمع مایع در اطراف بیضه.
• ناهنجاری های تخمدان یا رحم : در موارد نادر ناهنجاری های ساختاری تخمدان یا رحم ممکن است در سونوگرافی قابل مشاهده باشند.

در صورت مشاهده هرگونه ناهنجاری در سونوگرافی ممکن است آزمایش های تکمیلی مانند آمنیوسنتز یا نمونه برداری از پرزهای جفتی (CVS) برای بررسی ژنتیکی و کروموزومی جنین توصیه شود.

عوامل موثر بر تکامل اندام های جنسی

تکامل اندام های جنسی یک فرآیند پیچیده است که تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار دارد :

• ژنتیک : کروموزوم های جنسی (XX یا XY) و ژن های مرتبط با تمایز جنسی (مانند SRY) نقش تعیین کننده ای در مسیر تکامل جنسی ایفا می کنند. اختلالات ژنتیکی مانند سندرم ترنر (XO) یا سندرم کلاین فلتر (XXY) می توانند منجر به ناهنجاری های جنسی شوند.
• هورمون ها : هورمون های جنسی به ویژه آندروژن ها (تستوسترون و DHT) در پسران و استروژن ها (به میزان کمتر در مراحل اولیه) در دختران نقش حیاتی در هدایت تمایز جنسی دارند. اختلالات هورمونی مادر در دوران بارداری یا مشکلات هورمونی جنین می توانند بر تکامل اندام های جنسی تاثیر بگذارند. به عنوان مثال قرار گرفتن جنین دختر در معرض مقادیر بالای آندروژن (مانند هیپرپلازی مادرزادی آدرنال) می تواند منجر به مردانه شدن اندام تناسلی خارجی شود.
• عوامل محیطی : برخی از عوامل محیطی مانند مواد شیمیایی مختل کننده غدد درون ریز که در محیط زیست و محصولات مصرفی یافت می شوند ممکن است بر سیستم هورمونی جنین تاثیر بگذارند و به طور بالقوه تکامل جنسی را مختل کنند. تحقیقات در این زمینه هنوز در حال انجام است و نیاز به مطالعات بیشتر دارد.
• سلامت مادر : سلامت کلی مادر در دوران بارداری از جمله تغذیه سطح استرس و قرار گرفتن در معرض سموم می تواند به طور غیرمستقیم بر سلامت جنین و تکامل طبیعی آن تاثیر بگذارد.

نگرانی های رایج و باورهای غلط

در مورد تکامل اندام های جنسی جنین و تشخیص جنسیت در دوران بارداری برخی نگرانی ها و باورهای غلط رایج وجود دارد :

• نگرانی در مورد تاخیر در تشخیص جنسیت : برخی والدین نگران هستند اگر جنسیت جنین در سونوگرافی سه ماهه دوم به طور واضح مشخص نشود. همانطور که گفته شد عوامل مختلفی مانند موقعیت جنین و کیفیت تصویر سونوگرافی می توانند بر تشخیص جنسیت تاثیر بگذارند. در بیشتر موارد تاخیر در تشخیص جنسیت به دلیل مشکلات فنی است و جای نگرانی نیست. در صورت لزوم سونوگرافی های بعدی ممکن است برای بررسی مجدد توصیه شود.
• باور غلط در مورد زودتر بودن تکامل اندام تناسلی پسر به معنای برتری : این باور غلط که تکامل اندام تناسلی پسر زودتر است ممکن است به اشتباه به معنای برتری جنسیتی تعبیر شود. مهم است تاکید شود که تمایز جنسی یک فرآیند طبیعی و پیچیده است که در هر دو جنس به طور موازی و با هماهنگی دقیق پیش می رود. هیچ جنسیتی از نظر تکاملی برتر نیست. تفاوت های ظریف در زمان بندی در مراحل خاص تکامل صرفاً بازتابی از مکانیسم های بیولوژیکی متفاوت در هر دو جنس است.
• نگرانی در مورد ناهنجاری های جنسی : ناهنجاری های جنسی در جنین نادر هستند اما می توانند باعث نگرانی والدین شوند. در صورت تشخیص هرگونه ناهنجاری در سونوگرافی مهم است که با متخصص زنان و زایمان و احتمالاً متخصص ژنتیک مشورت شود تا اطلاعات دقیق و راهنمایی های لازم ارائه شود. بسیاری از ناهنجاری های جنسی قابل درمان هستند و با مدیریت مناسب نوزادان مبتلا می توانند زندگی سالم و طبیعی داشته باشند.

نتیجه گیری

در پایان این مقاله از شرکت نیکان فارمد مهر می توان گفت که تمایز جنسی جنین چه پسر و چه دختر یک فرآیند شگفت انگیز و هماهنگ است که از مراحل اولیه بارداری آغاز می شود. در حالی که مراحل اولیه تمایز جنسی در هر دو جنس تقریباً همزمان است تکامل اندام تناسلی بیرونی پسر به دلیل تاثیر هورمون های مردانه معمولاً کمی زودتر قابل تشخیص می شود. با این حال این تفاوت زمانی ظریف است و نباید به عنوان یک قاعده قطعی در نظر گرفته شود.

تشخیص جنسیت و بررسی سلامت اندام های جنسی جنین از طریق سونوگرافی در دوران بارداری امکان پذیر است. در صورت وجود هرگونه نگرانی در مورد تکامل جنسی جنین مشورت با متخصصان پزشکی برای دریافت اطلاعات دقیق و راهنمایی های لازم بسیار مهم است.

پرسش های متداول

۱. از چه زمانی جنسیت جنین در سونوگرافی قابل تشخیص است؟

جنسیت جنین معمولاً در سونوگرافی سه ماهه دوم (هفته ۱۸-۲۲ بارداری) با دقت بالا قابل تشخیص است. در برخی موارد ممکن است در سونوگرافی سه ماهه اول (هفته ۱۱-۱۴ بارداری) نیز قابل تشخیص باشد به ویژه اگر جنین پسر باشد.

۲. اگر در سونوگرافی جنسیت جنین به طور واضح مشخص نشود چه باید کرد؟

در صورتی که جنسیت جنین در سونوگرافی مشخص نشود ممکن است به دلیل موقعیت جنین کیفیت تصویر سونوگرافی یا عوامل دیگر باشد. در این موارد معمولاً سونوگرافی بعدی در چند هفته آینده توصیه می شود تا بررسی مجدد انجام شود.

۳. آیا تفاوت زمانی در تکامل اندام تناسلی پسر و دختر اهمیت بالینی دارد؟

تفاوت زمانی ظریف در تکامل اندام تناسلی پسر و دختر به خودی خود اهمیت بالینی ندارد. این تفاوت صرفاً بازتابی از مکانیسم های بیولوژیکی متفاوت در هر دو جنس است. مهم ترین نکته اطمینان از تکامل سالم و طبیعی اندام های جنسی جنین است صرف نظر از جنسیت.

توصیه نهایی :

اطلاعات ارائه شده در این مقاله صرفاً جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد و نباید به عنوان جایگزینی برای مشاوره پزشکی حرفه ای در نظر گرفته شود. در صورت داشتن هرگونه سوال یا نگرانی در مورد بارداری تکامل جنین یا سلامت نوزاد لطفاً با پزشک متخصص زنان و زایمان خود مشورت کنید. پزشک شما می تواند با بررسی شرایط خاص شما اطلاعات دقیق و راهنمایی های مناسب را ارائه دهد.